Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 marca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Ewa Cyran /spr./

Sędziowie: SSA Katarzyna Wołoszczak

SSA Wiesława Stachowiak

Protokolant: insp.ds.biurowości Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 18 marca 2015 r. w Poznaniu

sprawy (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

przy udziale zainteresowanych : T. K., J. W.

o podstawę wymiaru składek

na skutek apelacji (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 18 marca 2014 r. sygn. akt VIII U 468/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od odwołującej na rzecz pozwanego kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 7 grudnia 2012 roku, znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P., działając na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 18 ust. 1, art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 roku, nr 205, poz. 1585 ze zmianami) i art. 81 ust. 1, ust. 5 i ust. 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 roku, Nr 164, póz. 1027) stwierdził, iż: przychód osiągnięty przez T. K. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek: (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chorobowe i wypadkowe, która wynosi:

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że płatnik składek naliczył za T. K. składki na ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne od podstawy wymiaru:

W toku kontroli ustalono, że płatnik składek na podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe nie uwzględnił przychodu osiągniętego przez T. K. z tytułu wypłaconych świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych w postaci dofinansowania do organizacji Świąt Bożego Narodzenia, w grudniu 2009 roku, w kwocie 100,00 złotych.

Decyzją z dnia 7 grudnia 2012 roku, znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P., działając na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 18 ust. 1, art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 roku, nr 205, poz. 1585 ze zmianami) i art. 81 ust. 1, ust. 5 i ust. 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 roku, Nr 164, póz. 1027) stwierdził, iż: przychód osiągnięty przez J. W. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek: (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chorobowe i wypadkowe, która wynosi:

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że płatnik składek naliczył za J. W. składki na ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne od podstawy wymiaru:

W toku kontroli ustalono, że płatnik składek na podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe nie uwzględnił przychodu osiągniętego przez J. W. z tytułu wypłaconych świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych w postaci dofinansowania do organizacji Świąt Bożego Narodzenia, w grudniu 2010 roku, w kwocie 280,00 złotych.

Od powyższych decyzji odwołał się płatnik składek (...) Sp. z o.o., w formie i terminie przewidzianym prawem, zarzucając:

- naruszenie art. 77 § 1 k.p.a. poprzez błędne rozpatrzenie materiału dowodowego polegające na błędnym ustaleniu stanu faktycznego poprzez uznanie, iż spółka nie dokonywała oceny sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osób uprawnionych przy wypłacaniu świadczeń pieniężnych ze środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych w postaci dofinansowania do organizacji Świąt Bożego Narodzenia,

- błędną interpretację art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych poprzez uznanie, iż dokonywane przez spółkę czynności nie stanowiły oceny sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osób uprawnionych,

- naruszenie art. 18 ust. 1, art. 20 ust.1 i art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych poprzez błędną interpretację postanowień § 2 ust. 1 pkt. 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe polegającą na błędnym uznaniu przez organ rentowy, iż do pominięcia dokonanych przez spółkę świadczeń z obliczenia podstawy wymiaru składek konieczne jest wykazanie przesłanek z art. 8 ust. 1 ustawy o ZFŚS.

Wobec powyższego płatnik składek wniósł o zmianę decyzji w całości i stwierdzenie, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe, chorobowe oraz zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych nie obejmuje wypłaconych pracownikom świadczeń pieniężnych z Funduszu Świadczeń Socjalnych z okazji Bożego Narodzenia. W uzasadnieniu spółka wskazała, iż podstawą do ustalenia kryterium, na podstawie którego zostały rozdysponowane środki na rzecz pracowników była indywidualna sytuacja życiowa, rodzinna i materialna poszczególnych pracowników. Przeprowadzona analiza powyższych aspektów socjalnych poszczególnych pracowników wykazała, iż za miarodajne, wiarygodne i wystarczające kryterium, które będzie odzwierciedlać całokształt sytuacji socjalnej pracowników spółki może być przyjęty poziom wynagrodzenia pracownika uzyskiwanego z tytułu pracy w spółce. Ustalenia dotyczące sposobu określania wysokości świadczeń były podejmowane w spornym okresie z uwzględnieniem propozycji przedstawicieli pracowników, tj. zakładowych związków zawodowych: Związku Zawodowego Pracowników Drogownictwa RP i Związku Zawodowego OZ NSZZ „Solidarność".

Sąd Okręgowy Wydział Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z dnia 18 marca 2014 r. (sygn. akt.: VIII U 468/13):

W pkt 1-2 oddalił odwołania

W pkt. 3 zasądził od odwołującej spółki na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

T. K. i J. W. byli pracownikami (...) sp. z o.o. z siedzibą w P., będąc uprawnionymi do korzystania ze świadczeń z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych.

Zgodnie z Regulaminem Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, obowiązującym w spółce, w zależności od możliwości finansowych Funduszu środki Funduszu przeznacza się na: 1) udzielanie pomocy finansowej: na pokrycie kosztów leczenia lub rehabilitacji, na zapomogi dla osób w szczególnie trudniej sytuacji życiowej, na cele mieszkaniowe w formie zwrotnej lub niezwrotnej; 2) nieodpłatne lub częściowo odpłatne organizowanie różnych form wypoczynku, działalności kulturalnej oraz rekreacyjnej; 3) inną pomoc rzeczową i finansową dla pracowników, a w szczególności zakup okolicznościowych bonów towarowych.

Przyznanie świadczenia, usługi lub pomocy z Funduszu następowało w latach 2009 - 2011 roku z inicjatywy Zarządu Spółki lub na pisemny wniosek osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu, a Zarząd mógł przed wydaniem dyspozycji z Funduszu Socjalnego wystąpić do organizacji związkowej o wydanie opinii (§6 Regulaminu). Przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłaty z Funduszu uzależniano od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu (§2 ust. 1 Regulaminu). Jako dysponenta środków Funduszu wskazano Zarząd Spółki (§2 ust. 3 Regulaminu).

W latach 2009 - 2011 ze środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych odwołującej Spółce dokonywano na rzecz pracowników wypłat kwot jako dofinansowania do organizacji Świąt Bożego Narodzenia. Wypłaty były dokonywane w grudniu każdego roku. O dokonanie wypłat tytułem dofinansowania do organizacji Świąt Bożego Narodzenia występowały każdorazowo związki zawodowe działające w odwołującej Spółce. Wysokość świadczenia - dofinansowania do organizacji Świąt Bożego Narodzenia uzależniona została wyłącznie od wysokości wynagrodzenia osiąganego przez pracowników z tytułu zatrudnienia w Spółce. Żadne inne kryteria nie były brane pod uwagę.

Związki zawodowe występowały o dokonanie na rzecz pracowników o wypłatę dofinansowania do organizacji Świąt Bożego Narodzenia w latach 2009 - 2011 roku, przy czym w roku 2009 ustalono, iż pracownicy osiągający wynagrodzenie do 3000 złotych mieli otrzymać 600 złotych, osiągający wynagrodzenie w przedziale od 3000 złotych do 5000 złotych 550 złotych, a powyżej 5000 złotych 500 złotych. W 2010 roku pracownicy osiągający średnie wynagrodzenie brutto do 3500 zł uzyskają dofinansowanie w wysokości 900 zł, pracownicy osiągający średnie wynagrodzenie brutto w wysokości powyżej 3500 zł do 5500 zł uzyskają dofinansowanie w wysokości 850 zł, a pracownicy osiągający średnie wynagrodzenie brutto w wysokości powyżej 5500 zł uzyskają dofinansowanie w wysokości 800 zł. W roku 2011 wysokość progów zarobkowych pozostały bez zmian. Ustalono odpowiednio nowe kwoty dofinansowania, w wysokości odpowiednio : 1000 zł, 950 zł, 900 zł.

Zasady przyznawania świadczeń z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych zmieniono od dnia 26 listopada 2012 roku i wprowadzono obowiązek składania przez pracowników oświadczeń o wysokości średniomiesięcznych przychodów brutto na jednego członka rodziny i od tego uzależniono wartość świadczenia uzyskanego ze środków Funduszu. Zmiana nastąpiła po kontroli przeprowadzonej przez pozwanego.

W grudniu 2009 roku, w grudniu 2010 roku i w grudniu 2011 roku odwołująca Spółka dokonała wypłaty na rzecz swoich pracowników, w tym zainteresowanych, kwot tytułem dofinansowania do organizacji Świąt Bożego Narodzenia, przy czym wysokość wypłaty ustalono wyłącznie w oparciu o uzgodnione ze związkami zawodowymi progi dochodowe odnoszące się wyłącznie do wynagrodzenia poszczególnych pracowników osiąganego przez nich z tytułu zatrudnienia w odwołującej Spółce.

T. K. otrzymał w grudniu 2009 roku 100 złotych, a J. W. w grudniu 2010 roku kwotę 280 złotych.

Przychód zainteresowanego T. K. stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, bez uwzględnienia kwot wypłaconych przez odwołującą Spółkę jako dofinansowanie do organizacji Świąt Bożego Narodzenia, w spornych okresach wynosił odpowiednio:

Przychód zainteresowanego J. W. stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, bez uwzględnienia kwot wypłaconych przez odwołującą Spółkę jako dofinansowanie do organizacji Świąt Bożego Narodzenia, w spornych okresach wynosił odpowiednio:

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji wydał powyższy wyrok.

Przedmiotem sporu w sprawie było to, czy kwoty przypisane zainteresowanym jako przychody w miesiącach wskazanych w zaskarżonych decyzjach i szczegółowo opisane powyżej stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i czy w związku z tym prawidłowo kwoty te doliczono do przychodów osiągniętych przez zainteresowanych we wskazanych w decyzjach miesiącach.

Sąd Okręgowy stwierdził na wstępie, iż świadczenia przyznane i wypłacone przez odwołującą Spółkę pracownikom, w tym zainteresowanym, z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych tytułem dofinansowania do organizacji Świąt Bożego Narodzenia w latach 2009 - 2011 stanowiły przychód ubezpieczonych w rozumieniu wyżej cytowanych przepisów. To, że kwoty te stanowią przychód nie może budzić jakichkolwiek wątpliwości, skoro niewątpliwie kwoty te są elementem przychodu ze stosunku pracy, stosownie do treści art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Jak wynika wprost z treści art. 12 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych za przychody ze stosunku pracy uznaje się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne z tym związane, a wyliczenie wskazane w powołanym przepisie ma jedynie charakter przykładowy, na co wskazuje jednoznacznie użycie sformułowania „w szczególności".

Skoro zatem sporne w sprawie kwoty stanowią, w świetle powyższego, przychód w rozumieniu art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w następnej kolejności należało ustalić, czy kwoty te podlegają wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne zainteresowanych.

Stosownie do treści §1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. z 1998 roku, nr 161, póz. 1106 ze zmianami) podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych.

§2 ust. 1 rozporządzenia zawiera zamknięty katalog wyłączeń określonych przychodów z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W pkt 19 wskazano, iż nie stanowią podstawy wymiaru składek świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Obowiązkową treść regulaminu stanowią postanowienia określające zasady przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej oraz zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu. W Regulaminie obowiązującym w odwołującej Spółce, w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy, wskazano, iż środki z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych przeznacza się na: 1) udzielanie pomocy finansowej: na pokrycie kosztów leczenia lub rehabilitacji, na zapomogi dla osób w szczególnie trudniej sytuacji życiowej, na cele mieszkaniowe w formie zwrotnej lub niezwrotnej; 2) nieodpłatne lub częściowo odpłatne organizowanie różnych form wypoczynku, działalności kulturalnej oraz rekreacyjnej; 3) inną pomoc rzeczową i finansową dla pracowników, a w szczególności zakup okolicznościowych bonów towarowych.

Świadczenia wypłacone na rzecz zainteresowanych zostało zatem przewidziane w Regulaminie jako świadczenie socjalne. Sam jednak fakt, że świadczenia te zostały przewidziane w Regulaminie Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych i mogły być tym samym wypłacone zainteresowanym nie oznacza, iż miały one charakter socjalny. Dla takiego stwierdzania niezbędne jest bowiem, by świadczenia te zostały wypłacone zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

W okolicznościach sprawy nie sposób jednak uznać, ażeby świadczenia wypłacone zainteresowanym miały charakter socjalny i tym samym, by można je wyłączyć z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Podnieść bowiem należy, iż brzmienie art. 8 ust. 1 ustawy nie upoważnia do przyznawania świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych bez uwzględnienia sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej pracownika. Przepis ten wyraźnie określa związek pomiędzy wartością przyznawanego świadczenia a łącznie rozpatrywaną sytuacją życiową, rodzinną i materialną osoby uprawnionej. Odwołująca Spółka, wypłacając w latach 2009 - 2011 z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych swoim pracownikom kwoty tytułem dofinansowania do organizacji Świąt Bożego Narodzenia, nie uczyniła zadość wymogom stawianym w przywołanym przepisie oraz Regulaminie. Uzależnienie wysokości wsparcia finansowego na Święta Bożego Narodzenia, wyłącznie od wynagrodzenia osiąganego przez pracownika w Spółce, w żadnym stopniu nie oznacza uwzględnienia łącznie, czego wymaga ustawa, jego sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej. Odwołująca w żaden bowiem sposób nie analizowała i nie uwzględniała tego, przyznając świadczenia, ile osób prowadzi z wnioskodawcą gospodarstwo domowe, ile osób pozostaje na jego utrzymaniu, jaki jest jego majątek, jakie osiąga dodatkowe dochody, czy i w jakiej wysokości dochody osiągają pozostali członkowie jego rodziny, czy korzystają z pomocy socjalnej, jakie są ich koszty utrzymania. Dopiero zebranie tego typu informacji, czy choćby w minimalnym zakresie o wysokości przychodu na członka rodziny (co ma zresztą miejsce od listopada 2012 roku) i uwzględnienie uzyskanych danych przy ustalaniu wysokości wsparcia finansowego w okresie świątecznym i zróżnicowanie wysokości świadczeń w oparciu o te kryteria umożliwiłoby uznanie, iż świadczenia te przyznane zostały zgodnie z przepisami ustawy i jako takie stanowią świadczenia socjalne. Samo zaś opieranie się na wysokości wynagrodzenia pracownika jest naruszeniem przepisu art. 8 ust. 1 i 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych i brzmieniem samego Regulaminu, który przewiduje w §2 ust. 1 całkowicie odmienne zasady przyznawania świadczeń z Funduszu Socjalnego.

Nie ma przy tym znaczenia, iż w ocenie odwołującej podział środków z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych dokonany wyłącznie w oparciu o kryterium związane z wysokością wynagrodzenia pracowników z tytułu zatrudnienia w Spółce, był najbardziej sprawiedliwy i odzwierciedlał sytuację socjalną, materialną i rodzinną poszczególnych pracowników. Tylko bowiem szczegółowa wiedza w zakresie sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej zainteresowanego i jej uwzględnianie w zakresie wysokości dofinansowania do organizacji Świąt Bożego Narodzenia pozwoliłyby na uznanie, iż wypłacane przez odwołującą Spółkę świadczenia miały charakter socjalny.

Wskazać należy w tym miejscu, iż ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych realizuje postulat i zarazem zasadę prawa pracy, by pracodawca w miarę możliwości zaspokajał bytowe, kulturalne i socjalne potrzeby pracujących. Podstawowa zasada dysponowania środkami funduszu została określona w art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Zasada ta stanowi, że przyznawanie ulgowych świadczeń i wysokość dopłat z funduszu powinno być uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby korzystającej z funduszu. Nie ma w tym zakresie wyjątków. Nawet regulamin zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie może zmienić tej zasady. Stąd świadczenia wypłacone przez pracodawcę z pominięciem owej zasady podstawowej nie mogą być ocenione w sensie prawnym jako świadczenia socjalne, a jeżeli tak, to nie mogą korzystać z uprawnień przyznanych tym świadczeniom przez system ubezpieczeń społecznych (vide powołany powyżej wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009 roku, I UK 121/09, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 stycznia 2013 roku, III AUa 759/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28 grudnia 2012 roku, III AUa 1064/12). Na konieczność wydatkowania środków z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych zgodnie z przepisami ustawy i regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych wskazywał Sąd Najwyższy również wcześniej (vide np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2001 roku, I PKN 579/00, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2004 roku, I PK 22/03, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 sierpnia 2005 roku, I PK 12/05).W związku z powyższymi wywodami za nietrafny w ocenie Sądu I instancji należy uznać pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 października 2008 roku, I PK 74/08, iż przepis art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie odnosi się do całości działalności socjalnej w rozumieniu art. 2 pkt 1 tej ustawy, a jedynie do ulgowych świadczeń i usług, a regulamin może przewidywać wydatkowanie środków funduszu na inne cele mieszczące się w ramach działalności socjalnej oraz ustalać inne zasady korzystania z tych świadczeń, np. powszechnej dostępności na równych zasadach w zakresie imprez integracyjnych. Wskazać również należy, iż w uzasadnieniach wyroków z dnia 16 września 2009 roku, I UK 121/09 oraz z dnia 20 czerwca 2012 roku, I UK 140/12 Sąd Najwyższy kategorycznie zaznaczył, iż świadczenia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych muszą być w każdym wypadku, bez wyjątku przyznawane z uwzględnieniem indywidualnie ocenianej sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej pracownika, bowiem jest to założenie ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

O ile bowiem w istocie w art. 8 ust. 1 mowa jest o ulgowych świadczeniach i usługach, o tyle, w ocenie Sądu Okręgowego, w art., 8 ust. 2 ustawy nie ma mowy o innego rodzaju świadczeniach finansowanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, lecz o wszelkiego rodzaju świadczeniach finansowanych z tego funduszu. Na powyższe wskazuje językowe brzmienie art. 8 ust. 2 ustawy, zgodnie z którym zasady i warunki korzystania z usług (a więc wszystkich usług, a nie tylko nieulgowych) i świadczeń finansowanych z Funduszu, z uwzględnieniem ust. 1, oraz zasady przeznaczania środków Funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie. Użycie przez ustawodawcę sformułowania „z uwzględnieniem ust. 1" nie oznacza, w ocenie Sądu Okręgowego, jak twierdzi Sąd Najwyższy w przywołanym wyroku, iż odnośnie do innych świadczeń niż wymienione w ustępie 1, regulamin może określać odmienne zasady korzystania z nich. Użycie sformułowania „z uwzględnieniem ust. 1" oznacza, iż zasady i warunki korzystania ze wszystkich usług i świadczeń finansowanych ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych ustalone w regulaminie muszą uwzględniać okoliczności wymienione w art. 8 ust. 1 ustawy, to jest sytuację rodzinną, życiową, materialną osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu. Pogląd ten jest aprobowany także w doktrynie, gdzie krytycznie odnosi się jednocześnie do wymienionego powyżej wyroku (vide Anna Martuszewicz, Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych, Wolters Kluwer Polska sp. z o.o., Warszawa 2011). Zwrócić należy również uwagę, iż przeciw wykładni zaprezentowanej w wyroku z dnia 23 października 2008 roku przemawia wykładnia logiczna, bowiem trudno uznać, iż skoro dla świadczeń ulgowych finansowanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych niezbędne jest analizowanie sytuacji materialnej, rodzinnej i życiowej osoby uprawnionej, ażeby takiego obowiązku nie było w przypadku świadczenia darmowego (w całości sfinansowanego przez pracodawcę). Skoro bowiem nie wolno przyznawać bez uwzględnienia kryterium socjalnego świadczeń ulgowych, to tym bardziej nie można tego robić w odniesieniu do świadczeń darmowych (argumentum a minori ad maius).

W świetle powyżej przedstawionych regulacji żadnego znaczenia nie mają podnoszone przez odwołującą okoliczności związane z trudnością uzyskiwania szczegółowych danych od pracowników, czy też to, że sposób rozdziału środków Funduszu był akceptowany przez związki zawodowe i wszystkich pracowników. Okoliczności te nie mogą być uwzględniane przy rozstrzyganiu sprawy. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przepisy należy bowiem stosować ściśle, zgodnie z ich brzmieniem, bez możliwości uwzględniania klauzul generalnych, względów słuszności itp. Forma różnicowania wysokości świadczeń w odwołującej Spółce opierająca się o uwzględnianie wyłącznie wysokości wynagrodzenia pracowników w Spółce, była natomiast niezgodna z powszechnie obowiązującymi przepisami. Wskazać należy jeszcze raz w tym względzie, iż przyznawanie świadczeń z Funduszu wyłącznie w oparciu o wysokość wynagrodzenia uzyskiwanego przez pracownika w Spółce z całą pewnością pozostaje w sprzeczności z treścią art. 8 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, co wprost potwierdził także Sąd Apelacyjny w Poznaniu między innymi w wyrokach: z dnia 25 kwietnia 2013 roku, III AUa 906/12, z dnia 13 lutego 2013 roku, III AUa 1022/12, z dnia 14 marca 2013 roku, III AUa 1269/12.

Uwzględniając powyższe rozważania, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴§1 kpc i powołanych przepisów prawa materialnego, oddalił odwołania (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. jako bezzasadne, orzekając, jak w punktach 1 i 2 wyroku.

Wyrok ten w całości apelacją zaskarżył odwołujący płatnik (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania - art. 328 § 2 k.p.c. - polegające na braku wskazania w uzasadnieniu wyroku z jakich przyczyn Sąd uznał za niezasadny argument odwołującej w zakresie, iż § 2 ust. 1 pkt. 19) Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 z późn. zm.) (dalej: „Rozporządzenie") nie daje podstaw do uwarunkowania zwolnienia z oskładkowania od oceny organu ZUS w zakresie spełniania kryterium socjalnego - co wpływa na treść wyroku, albowiem czyni jego treść nieweryfikowalnym przez Sąd II instancji;

2. naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1 k.p.c. - polegające na braku wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez pominięcie zeznań świadków: M. K., J. S., A. K., R. P. i K. P. co do faktu, iż przyjęte kryteria wypłat dofinansowania do Świąt Bożego Narodzenia z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (dalej: „ZFSŚ") odbywały się za zgodą i na wniosek pracowników Odwołującej, pracownicy nie wnosili żadnych uwag co do przyjętego sposobu tych wypłat, co więcej, uważali je za obiektywne, sprawiedliwe, uwzględniające ich potrzeby materialne i życiowe oraz akceptowali przyjętą metodę rozdziału środków i wypłat z ZFSŚ oraz brak skonfrontowania tych zeznań z resztą zebranego w sprawie materiału dowodowego, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego ustalenia przez Sąd I instancji stanu faktycznego polegającego na przyjęciu, iż:

- wypłacone dofinansowanie nastąpiło bez uwzględnienia sytuacji socjalnej pracowników i bez uwzględnienia celu socjalnego,

- a także poprzez przyjęcie, iż odwołująca wypłacając świadczenia za lata 2009 - 2011 dysponowała realną, osiągalną, praktyczniejszą, trafniejszą niż zastosowana metodą podziału świadczeń świątecznych, pozwalającą na dokonanie wypłat w oparciu o możliwe do uzyskania bardziej trafne kryteria i informacje różnicujące majątkowo uprawnionych, które w sposób pełniejszy realizowałoby ustawową zasadę wsparcia socjalnego pracowników.

3. naruszenie prawa materialnego - § 2 ust. 1 pkt. 19) Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, iż organowi kontrolnemu przysługuje kompetencja do oceny, czy środki wypłacone z ZFŚS winny podlegać oskładkowaniu - zależnie od oceny organu, czy przyjęte przez odwołującego pracodawcę kryterium rozdziału tych środków organ kontrolujący uznaje za prawidłowe;

4. naruszenie prawa materialnego - art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych (Dz. U. Nr 43, poz. 163) (dalej: „ustawa o ZFŚS") - polegające na jego błędnej wykładni, sprowadzającej się do stwierdzenia, iż zastosowane w konkretnej sytuacji przez odwołującą kryteria podziału środków z ZFŚS nie stanowiły wydatku na cel socjalny w rozumieniu w/w przepisu oraz że zastosowano metodę podziału wypłat nieodpowiednią do ustalenia życiowej, rodzinnej i materialnej sytuacji pracowników uprawnionych do otrzymania świadczeń świątecznych, a także poprzez przyjęcie, iż odwołująca wypłacając świadczenia za lata 2009 - 2011 dysponowała realną, osiągalną, praktyczniejszą, trafniejszą niż zastosowana metodą podziału świadczeń świątecznych, pozwalającą na dokonanie wypłat w oparciu o możliwe do uzyskania bardziej trafne kryteria i informacje różnicujące majątkowo uprawnionych, które w sposób pełniejszy realizowałoby ustawową zasadę wsparcia socjalnego pracowników.

Wskazując na te zarzuty odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez:

1. orzeczenie o uchyleniu zaskarżonych decyzji w całości, ewentualnie o:

2. uchylenie zaskarżonego wyroku (ew. wraz z poprzedzającymi go decyzjami) w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, (ew. bezpośrednio organowi rentowemu) a nadto o:

3. zasądzenie od organu na rzecz Odwołującej zwrotu kosztów postępowania przed sądami obu instancji, a w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja okazała się bezzasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I Instancji przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe, a zebrany materiał poddał wszechstronnej ocenie z zachowaniem granic swobodnej oceny dowodów przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne, które tutejszy Sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne bez potrzeby ponownego ich przytaczania. W świetle powyższego zarzuty apelacji nie mogły prowadzić do zmiany bądź uchylenia zaskarżonego wyroku.

Istota sporu w analizowanej sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia czy kwoty świadczeń wypłaconych zainteresowanym w wysokości i za okresy podane w zaskarżonej decyzji można zaliczyć do świadczeń socjalnych w myśl § 2 ust. 1 pkt. 19 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Artykuł 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 1998 r. nr 137 poz.887 z późn. zm) stanowi, iż podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe pracowników, jest przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Szczegółowe zasady ustalania podstawy wymiaru składek, z uwzględnieniem ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach społecznych oraz wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów zostały określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 19 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. 1998 r. nr 161 poz. 1106).

Przychodem ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy zgodnie z art. 12 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych są wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Zważyć jednak należy, iż kwoty uzyskane przez pracowników z funduszu świadczeń socjalnych, pomimo tego, że mieszczą się w ogólnej definicji przychodu, nie stanowią podstawy wymiaru składek na podstawie § 2 ust 1 pkt 19 cyt. wyżej rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Zgodnie z treścią art. 2 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. 1996 nr 70 poz. 335 ze zm.) użyte w ustawie określenie działalność socjalna oznacza: usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, opieki nad dziećmi w żłobkach, przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego, udzielanie pomocy materialnej - rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową,

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. 1996 nr 70 poz. 335 ze zm.) przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z Funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu.

Wskazać należy, iż to pracodawca gospodaruje środkami funduszu, dokonuje podziału środków funduszu na poszczególne rodzaje działalności socjalnej i przyznaje poszczególnym uprawnionym świadczenia finansowane z funduszu na zasadach określonych w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Z funduszu mogą być finansowane tylko te rodzaje działalności socjalnej, które są objęte ustawową definicją pojęcia „działalność socjalna". Swoboda regulacji w regulaminie zasad przyznawania indywidualnych świadczeń jest ograniczona ustanowioną przez ustawodawcę w art. 8 ust. 1 cyt. ustawy ogólną zasadą, że przyznawanie tych świadczeń ma być uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu.

Przy ocenie sytuacji materialnej pracownika należy więc brać pod uwagę dochody pracownika osiągane poza zakładem pracy, a także dochody członków rodziny, pozostających we wspólnym gospodarstwie z pracownikiem.

Fundusz świadczeń socjalnych jest instytucją prawną, która ma łagodzić różnice w poziomie życia pracowników i ich rodzin. Jest on wyrazem funkcji społecznej zakładu pracy, zaś jego adresatami są zwłaszcza rodziny o najniższych dochodach.

Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego np. w wyroku z dnia 16 września 2009r. sygn. akt I UK 121/09 cyt.: „2. Przyznawanie ulgowych świadczeń i wysokość dopłat z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych powinny być uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby korzystającej z funduszu. Nie ma w tym zakresie wyjątków. Nawet regulamin zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie może zmienić tej zasady".

Art. 8 ust. 1 cyt. ustawy, wyraźnie powiązał zasady korzystania z ulgowych usług i świadczeń z sytuacją życiową, rodzinną i materialną osób uprawnionych. Jest to tzw. kryterium socjalne, którego przyjęcie przez ustawodawcę prowadzi do wniosku, że jest wykluczone przyznawanie ulgowych usług i świadczeń z Funduszu ogółowi zatrudnionych w tej samej wysokości, według zasady "każdemu po równo". Doświadczenie życiowe pokazuje zarazem, że jest mało prawdopodobne, by dwie osoby uprawnione pozostawały w jednakowej sytuacji materialnej, życiowej i rodzinnej, a tylko taka (lub bardzo zbliżona) pozwalałaby na przyznanie świadczeń w tej samej wysokości. Tym bardziej więc możliwość taką należy wyłączyć, gdy uprawnionymi jest kilka, kilkanaście czy kilkadziesiąt osób. Sprzeczne z ustawą jest więc wydatkowanie środków funduszu niezgodnie z zasadą ich przyznawania według kryterium socjalnego, to jest kryterium uzależniającego przyznawanie ulgowych usług i świadczeń wyłącznie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu (por. wyrok Sądu Najwyższego wraz z uzasadnieniem z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 579/00, OSNP 2003 nr 14, poz. 331).

Sąd Apelacyjny podziela wywody poczynione przez Sąd Najwyższy w przytoczonych orzeczeniach i ich uzasadnieniach.

W przedmiotowej sprawie bezsporne jest, że świadczenia z okazji świąt wypłacone były zainteresowanym bez oceny sytuacji materialnej i życiowej a więc wbrew zasadzie wynikającej z art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Jedynym kryterium rozdziału środków był dochód osiągany przez pracownika z tytułu pracy w spółce. Oznacza to, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych prawidłowo świadczenie to uznał za przychód.

Zważyć w tym miejscu należy, iż art. 8 ust. 1 cyt. ustawy, wyraźnie powiązał zasady korzystania z ulgowych usług i świadczeń z sytuacją życiową, rodzinną i materialną osób uprawnionych. Podkreślić trzeba, że zasada wyrażona w art. 8 ust. 1 ustawy z 4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, wyraża się w związku pomiędzy wartością przyznawanego świadczenia, a łącznie rozpatrywaną, sytuacją życiową, rodzinną i materialną osoby uprawnionej. Im sytuacja osoby uprawnionej jest gorsza, tym wyższe przysługuje jej świadczenie. O spełnieniu kryterium socjalnego nie może być mowy bez indywidualnej analizy sytuacji każdej uprawnionej do skorzystania z funduszu osoby. Fundusz świadczeń socjalnych jest instytucją prawną, która ma łagodzić różnice w poziomie życia pracowników i ich rodzin. Jest on wyrazem funkcji społecznej zakładu pracy, zaś jego adresatem są rodziny (a nie tylko pracownicy) o najniższych dochodach. Nadto istotne jest także ustalenie takich progów dostępności świadczeń, jak i takie zróżnicowanie ich wysokości aby urzeczywistnić ustawowy cel Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych tj. niwelowanie różnić w poziomie życia pracowników.

Odwołujący pracodawca w analizowanej sprawie winien był dokonać analizy sytuacji życiowej, materialnej i osobistej zainteresowanych przed przyznaniem świadczenia z tytułu dopłaty do wypoczynku. Nie musi to przy tym wiązać się z podejmowaniem nadzwyczajnych działań ze strony pracodawcy, generowaniem dodatkowych sił i środków. Zdaniem Sądu Apelacyjnego wystarczające byłoby złożenie przez każdego pracownika oświadczenia o wysokości dochodu na jednego członka rodziny ze wskazaniem ile osób i w jakim wieku składa się na rodzinę pracownika. Taka informacja ujmowałaby w istocie nie tylko dochody pracownika osiągane u odwołującego, ale także dochody pracownika osiągane poza zakładem pracy, a także dochody członków rodziny, pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym z pracownikiem. Powyższe obrazuje zarówno sytuację osobistą, rodzinną jak i materialną, jak tego wymaga ustawa. Stanowisko takie jest prezentowane zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego jak i literaturze przedmiotu.

Oparcie kryterium dostępności świadczeń z tytułu świąt wyłącznie z uwzględnieniem wysokości wynagrodzenia zasadniczego uzyskiwanego u płatnika nie spełnia wymogu badania sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej w szczególności na tle sytuacji życiowej innych pracowników uprawnionych do świadczeń z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych.

W tej sytuacji przychód osiągnięty przez zainteresowanych szczegółowo określony w zaskarżonych decyzjach stanowi podstawę wymiaru składek w myśl art. 18 ust. 1 ustawy z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z § 1 rozporządzenia z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106).

Mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne, Sąd Apelacyjny w Poznaniu, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uznał, że złożona apelacja jest bezzasadna i na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

Orzeczenie o kosztach zawarte w punkcie 2 wyroku znajduje swoje uzasadnienie w treści art. 98 i art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. (Dz. U. z dnia 3 października 2002 r.) w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Zasądzona kwota stanowi iloczyn minimalnej stawki wynagrodzenia pełnomocnika (120 zł) i liczby spraw połączonych do wspólnego rozpoznania.