Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 9/15
POSTANOWIENIE
Dnia 14 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku B. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o świadczenie rehabilitacyjne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 lipca 2015 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Okręgowego w G.
z dnia 30 sierpnia 2014 r.,
1. odrzuca zażalenie w części dotyczącej punktu drugiego
zaskarżonego postanowienia;
2. oddala zażalenie w pozostałym zakresie;
3. oddala wniosek pełnomocnika skarżącego o zasądzenie
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w
postępowaniu zażaleniowym.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.
postanowieniem z dnia 30 sierpnia 2014 r. odrzucił skargę kasacyjną
ubezpieczonego B. G. od wyroku tegoż Sądu z dnia 16 maja 2014 r. w sprawie o
świadczenie rehabilitacyjne (pkt I) oraz oddalił wniosek ubezpieczonego o
ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem wniesienia skargi kasacyjnej (pkt II).
2
W uzasadnieniu postanowienia podano, że w dniu 16 maja 2014 r. Sąd
Okręgowy wydał wyrok, którym oddalona została apelacja ubezpieczonego B. G.
od wyroku Sądu Rejonowego w G. z dnia 27 stycznia 2014 r., którym oddalono jego
odwołanie od decyzji organu rentowego odmawiającej ubezpieczonemu prawa do
świadczenia rehabilitacyjnego. Sąd Okręgowy wskazał, że pełnomocnik z urzędu
ubezpieczonego, zgodnie ze złożonym wnioskiem, otrzymał wyrok wraz z
uzasadnieniem w dniu 6 czerwca 2014 r. Jednocześnie w dniu 21 maja 2014 r.
ubezpieczony samodzielnie złożył wniosek o doręczenie mu wyroku wraz z
uzasadnieniem, który został mu doręczony w dniu 23 czerwca 2014 r.
Ubezpieczony w dniu 21 sierpnia 2014 r. wniósł osobiście skargę kasacyjną od
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 16 maja 2014 r. wraz z wnioskiem o przyznanie
mu z powodu ubóstwa pełnomocnika z urzędu celem wniesienia skargi kasacyjnej.
W tych okolicznościach Sąd Okręgowy odrzucił skargę kasacyjną
ubezpieczonego jako spóźnioną, a wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu
oddalił jako bezzasadny. W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy podniósł, że
pełnomocnik ubezpieczonego zgodnie ze złożonym wnioskiem otrzymał w dniu 6
czerwca 2014 r. wyrok wraz z uzasadnieniem, co powoduje, że termin do
wniesienia skargi kasacyjnej bądź wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu
do złożenia takowej skargi upłynął ubezpieczonemu w dniu 6 sierpnia 2014 r.
Ubezpieczony reprezentowany był przez fachowego pełnomocnika i dlatego termin
do wniesienia skargi kasacyjnej rozpoczął się w momencie, kiedy pełnomocnik z
urzędu złożył wniosek o uzasadnienie wyroku Sądu drugiej instancji, a nie kiedy
ubezpieczony samodzielnie złożył taki wniosek. Sąd Najwyższy w postanowieniu z
dnia 27 lipca 2012 r., I UZ 81/12 (LEX nr 1274958) stwierdził bowiem, że samo
wydanie przez sąd drugiej instancji prawomocnego orzeczenia kończącego
postępowanie w sprawie nie stanowi przeszkody, aby ustanowiony w tej sprawie
pełnomocnik podejmował skutecznie działania związane z fazami postępowania
poprzedzającymi definitywne zamknięcie drogi do wniesienia skargi kasacyjnej,
czyli poprzedzającymi wydanie przez sąd drugiej instancji ostatniego orzeczenia
kończącego postępowanie jako całość. Dopuszczalne i mieszczące się z mocy
samego prawa w zakresie pełnomocnictwa procesowego jest dokonywanie
czynności przez ustanowionego przez sąd pełnomocnika już po wydaniu
3
prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie dotyczących faz
poprzedzających wszczęcie postępowania kasacyjnego. Z powyższych względów
Sąd Okręgowy uznał, że termin do wniesienia skargi kasacyjnej jest jeden i jeżeli za
stronę działa pełnomocnik z urzędu, to termin ten liczy się od dnia doręczenia
pełnomocnikowi wyroku z uzasadnieniem, a nie stronie, nawet jeżeli ona również
wniosła o sporządzenie uzasadnienia wyroku w terminie, tak jak miało to miejsce w
rozpoznawanej sprawie. Skoro skarga ubezpieczonego została złożona po upływie
dwumiesięcznego terminu do jej wniesienia, to jako spóźniona na podstawie
art. 3986
§ 2 k.p.c. podlegała odrzuceniu.
Powyższe okoliczności, zdaniem Sądu Okręgowego, zadecydowały również
o oddaleniu wniosku ubezpieczonego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do
wniesienia skargi kasacyjnej.
Postanowienie Sądu Okręgowego zostało w całości zaskarżone przez
ubezpieczonego, działającego przez pełnomocnika z urzędu. Postanowieniu
zarzucono naruszenie przepisów postępowania w zakresie, który miał istotny wpływ
na wynik sprawy, a w szczególności: 1) art. 3985
§ 1 k.p.c. w związku z art. 112 k.c.
w związku z art. 165 § 1 k.p.c. przez uznanie, że skarga kasacyjna wymaga
odrzucenia, albowiem termin na jej wniesienie minął 6 sierpnia 2014 r.; 2) art. 3985
§ 1 k.p.c. w związku z art. 133 § 1 i 3 k.p.c. i art. 118 § 2 k.p.c. przez odrzucenie
skargi kasacyjnej jako wniesionej po upływie terminu wobec przyjęcia, że termin
początkowy do wniesienia skargi kasacyjnej rozpoczyna się od daty doręczenia
wyroku oddalającego apelację wraz z uzasadnieniem pełnomocnikowi z urzędu,
pomimo wygaśnięcia pełnomocnictwa i złożenia przez ubezpieczonego wniosku o
doręczenie mu uzasadnienia wyroku; 3) art. 124 § 3 i 4 k.p.c. oraz art. 3985
§ 1
k.p.c. przez oddalenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do
wniesienia skargi kasacyjnej jako złożonego po upływie ustawowego terminu;
4) art. 133 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 118 § 1 k.p.c. i art. 91 k.p.c. poprzez
doręczenie pełnomocnikowi z urzędu, którego umocowanie wygasło wraz z
zakończeniem postępowania w drugiej instancji, zaskarżonego postanowienia w
przedmiocie odrzucenia skargi kasacyjnej.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w punkcie I
odrzucającym skargę kasacyjną, a w konsekwencji o uchylenie punktu II
4
zaskarżonego postanowienia w przedmiocie oddalenia wniosku o ustanowienie
pełnomocnika z urzędu a także o zasądzenie nieopłaconych kosztów pomocy
prawnej udzielonej z urzędu. W uzasadnieniu zażalenia wskazano, że skoro
ubezpieczony samodzielnie zgłosił wniosek o doręczenie mu wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 16 maja 2014 r. wraz z uzasadnieniem, to bieg terminu do
wniesienia skargi kasacyjnej od tegoż wyroku rozpoczyna się właśnie od daty
doręczenia mu jako stronie tego orzeczenia. Sam fakt skorzystania przez
pełnomocnika z urzędu z możliwości wystąpienia z wnioskiem o uzasadnienie i
doręczenie wyroku nie powinien przesądzać o terminie początkowym do wniesienia
skargi kasacyjnej, gdyż tak naprawdę - zgodnie z treścią art. 118 § 2 k.p.c. -
pełnomocnik obowiązany był zastępować ubezpieczonego jedynie do czasu
prawomocnego zakończenia postępowania w drugiej instancji, a tym samym mógł,
ale przecież wcale nie musiał występować o uzasadnienie wyroku. W ocenie
skarżącego powyższe okoliczności wskazują, że w niniejszej sprawie istniał
wyłącznie jeden termin do wniesienia skargi kasacyjnej, który należy liczyć od dnia
doręczenia mu wyroku wraz z uzasadnieniem, ponieważ poprzez złożenie przez
niego wniosku o doręczenie wyroku wraz z uzasadnieniem, doszło do wyłączenia
doręczenia orzeczenia pełnomocnikowi, a tym samym otrzymany przez
pełnomocnika uzasadniony wyrok miał charakter jedynie informacyjny. W rezultacie
skarżący zarzucił, że zawarty w jego piśmie z dnia 21 sierpnia 2014 r. wniosek o
ustanowienie pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi kasacyjnej został
złożony stosownie do terminu wskazanego w art. 124 § 3 k.p.c. w związku z
art. 3985
k.p.c., a tym samym wniosek ten nie powinien zostać oddalony jako
spóźniony.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Analizę prawidłowości zaskarżonego postanowienia należy rozpocząć od
przypomnienia, że zgodnie z art. 3941
k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego
przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną
oraz na postanowienie sądu drugiej lub pierwszej instancji odrzucające skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (§ 1). Zażalenie
5
do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie uchylenia przez sąd drugiej
instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania (§ 11
). W sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna,
zażalenie przysługuje także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące
postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa w
art. 3981
k.p.c., a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na
postanowienie sądu pierwszej instancji (§ 2).
W świetle powyższego przepisu niedopuszczalne jest zażalenie do Sądu
Najwyższego na postanowienie oddalające wniosek o ustanowienie pełnomocnika
z urzędu bowiem nie jest to postanowienie kończące postępowanie w sprawie i na
podstawie art. 373 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. i art. 3941
§ 3 k.p.c. zażalenie
w części dotyczącej rozstrzygnięcia zawartego w punkcie II postanowienia Sądu
Okręgowego z dnia 30 sierpnia 2014 r. podlegało odrzuceniu jako niedopuszczalne
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 1998 r., II UZ 26/98,
OSNAPiUS 1999 nr 9, poz. 320). Ubocznie godzi się jednak zauważyć, że
stosownie do treści art. 117 § 6 k.p.c. wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy
prawnego, zgłoszony po raz pierwszy w postępowaniu apelacyjnym, kasacyjnym
lub postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia, sąd przekazuje do rozpoznania sądowi pierwszej instancji, chyba że
uzna wniosek za uzasadniony.
Całkowicie nieuzasadnione jest natomiast zażalenie na postanowienie o
odrzuceniu skargi kasacyjnej. W tej kwestii w pierwszej kolejności należy
zauważyć, że odrzucona przez Sąd drugiej instancji jako spóźniona skarga
kasacyjna została sporządzona osobiście przez ubezpieczonego, który nie jest
jedną z osób wyszczególnionych w art. 871
§ 2 k.p.c. Zgodnie z treścią art. 871
§ 1
k.p.c. w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron
przez adwokatów lub radców prawnych. Wynikający z tego przepisu wymóg
reprezentowania strony przez adwokata lub radcę prawnego dotyczy także
czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym,
które podejmowane są przed sądami powszechnymi. W świetle art. 871
k.p.c.
sporządzenie środka zaskarżenia do Sądu Najwyższego osobiście przez stronę
nieposiadającą zdolności postulacyjnej jest dotknięte brakiem nieusuwalnym i
6
powoduje konieczność odrzucenia go na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c., jako
niedopuszczalnego, bez wezwania do uzupełnienia tego braku (por. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 16 marca 2006 r., III CZ 5/06, LEX nr 584755; z dnia 5
października 2010 r., IV CZ 67/12, LEX nr 1232817; z dnia 23 lutego 2012 r., V CZ
132/11, LEX nr 964456; z dnia 31 stycznia 2014 r., II CZ 84/12, LEX nr 1231501;
z dnia 30 września 2014 r., I UZ 14/14, LEX nr 1565757; z dnia 6 lutego 2015 r.,
II CZ 99/14, LEX nr 1652384). Uzupełnienie, czy też poparcie przez
profesjonalnego pełnomocnika skargi kasacyjnej, wniesionej przez stronę
osobiście, nie spełnia wymagań określonych w art. 871
§ 1 k.p.c.
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z 11 marca 2008 r., II CZ 2/08, LEX nr
6272216 oraz z dnia 11 maja 2010 r., II PZ 11/10, LEX nr 603835).
Sumując powyższe stwierdzić należy, że wniesienie skargi kasacyjnej przez
podmiot nieposiadający zdolności postulacyjnej uprawniającej do podejmowania
czynności procesowych przed Sądem Najwyższym (art. 871
k.p.c.) powoduje, iż ten
środek zaskarżenia dotknięty jest nieusuwalnym brakiem formalnym i podlega
odrzuceniu. Oceny konsekwencji wynikających z wniesienia skargi kasacyjnej z
naruszeniem wymogu wynikającego z art. 871
§ 1 k.p.c. nie zmienia okoliczność, iż
ubezpieczony, przed złożeniem osobiście skargi kasacyjnej, wystąpił z wnioskiem o
ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia i wniesienia skargi
kasacyjnej. Złożenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu nie wyłącza
bowiem przymusu adwokacko-radcowskiego przy wniesieniu skargi kasacyjnej
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2015 r., II CZ 99/14, LEX nr
1652384).
Nie ma też racji skarżący zarzucając, że skarga kasacyjna została złożona w
terminie, o którym mowa w art. 3985
§ 1 k.p.c. W myśl ukształtowanej linii
judykatury umocowanie pełnomocnika wyznaczonego z urzędu obejmuje - zgodnie
z art. 91 k.p.c. w związku z art. 118 k.p.c. - również prawo do złożenia wniosku o
sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku Sądu drugiej instancji. Jak trafnie
zauważył Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia wprawdzie
jest to czynność procesowa podejmowana po ogłoszeniu wyroku Sądu drugiej
instancji, ale funkcjonalnie związana z postępowaniem przed tym Sądem.
Czynność ta warunkuje możliwość, ale nie powoduje wszczęcia postępowania
7
przed Sądem Najwyższym na skutek skargi kasacyjnej. Nie jest to więc czynność
procesowa, o której stanowi art. 871
§ 1 k.p.c., związana z postępowaniem przed
Sądem Najwyższym, podejmowana przed sądem niższej instancji
(por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 22 kwietnia 2010 r., II CZ 5/10,
LEX nr 686376; z dnia 27 lipca 2012 r., I UZ 81/12, LEX nr 1274958; z dnia 21 maja
2014 r., II CZ 18/14, LEX nr 1486973). Skoro pełnomocnik z urzędu skarżącego
ustanowiony dla niego postanowieniem Sądu Rejonowego w dniu 6 czerwca 2014
r. - stosownie do złożonego wniosku - otrzymał wyrok wraz z uzasadnieniem, to
termin do wniesienia skargi kasacyjnej upływał skarżącemu z dniem 6 sierpnia
2014 r.
Wbrew odmiennemu twierdzeniu skarżącego, jeżeli ustanowiono
pełnomocnika procesowego lub osobę upoważnioną do odbioru pism sądowych, to
zgodnie z treścią art. 133 § 3 k.p.c. doręczenia należy dokonać tym osobom.
Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o doręczeniach mają charakter
obligatoryjny, co oznacza, że wiążą zarówno sąd, jak i strony, wyłączając wszelką
swobodną dyspozycję stron, co do sposobu doręczania przesyłek sądowych.
Przepis art. 133 § 3 k.p.c. ma zastosowanie także wtedy, gdy sama strona zgłosi
wniosek o doręczenie pisma (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 15
kwietnia 2005 r., I CZ 20/05, LEX nr 603156; z dnia 15 listopada 2006 r., V CZ
77/06, LEX nr 607576; z dnia 10 lipca 2007 r., II PZ 28/07, LEX nr 964463; z dnia
28 sierpnia 2007 r., I CZ 97/07, LEX nr 897932; z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CZ
81/14, LEX nr 1648719), a zatem doręczenie pisma sądowego lub procesowego
samej stronie, a nie pełnomocnikowi oznacza naruszenie przepisów postępowania.
W tym aspekcie warto odwołać się również do postanowienia Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 1 czerwca 2011 r.,Ts 216/09 (OTK-B 2011 nr 3, poz. 233),
który uznał, że przyjęcie określonego standardu związanego z doręczeniami,
będącego odejściem od zasady rozporządzalności formalnej, rozumianej jako
rozporządzanie przez uczestników postępowania poszczególnymi czynnościami,
stanowi gwarancję prawidłowości doręczeń, gdyż pozostawienie w tym zakresie
swobody stronom nie pozwalałoby sprostać potrzebom praktyki, a zatem sąd
doręcza pisma ustanowionemu pełnomocnikowi także w sytuacji, gdy o doręczenie
wystąpiła sama strona.
8
Z tych względów zażalenie w pozostałym zakresie, jako bezzasadne,
podlegało oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.
Sąd Najwyższy oddalił wniosek pełnomocnika z urzędu skarżącego o
zasądzenie od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu według norm przepisanych, ponieważ zgodnie z § 16 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu
(jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.), wniosek o przyznanie kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej powinien zawierać oświadczenie, że opłaty nie
zostały zapłacone w całości lub w części. Sformułowanie tego przepisu nie
pozostawia wątpliwości, że wspomniane oświadczenie powinno być wyraźnie
sformułowanie we wniosku radcy prawnego o przyznanie od Skarbu Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy udzielonej stronie postępowania z urzędu
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2012 r., V CZ 133/11,
LEX nr 1215161). Brak takiego oświadczenia wywołuje skutki materialnoprawne
polegające na utracie prawa do wynagrodzenia (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 9 września 2011 r., III SPP 27/11, LEX nr 1106755 oraz
postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 grudnia 2014 r., Ts 178/14,
OTK-B 2014 nr 6, poz. 626).