Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 grudnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 listopada 2014 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Rejonowemu w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 26 marca 2014 r., sygn. akt II C 354/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1 i 2 w ten sposób, że oddala powództwo,
w punkcie 4 poprzez jego uchylenie oraz w punkcie 5 w ten sposób, że zasądza od powoda M. K. (1) na rzecz pozwanego Skarbu Państwa –Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

2.  zasądza od powoda M. K. (1) na rzecz pozwanego Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 1.800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym;

3.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach adwokatowi Z. S. kwotę 2.214 zł (dwa tysiące dwieście czternaście złotych), w tym kwotę 414 złotych podatku od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt V ACa 384/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 26 marca 2014 roku Sąd Okręgowy w Gliwicach zasądził od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w (...) na rzecz powoda M. K. (1) kwotę 7.651,28 złotych tytułem odszkodowania z ustawowymi odsetkami od dnia 20 kwietnia 2013 roku do dnia zapłaty (pkt 1 sentencji wyroku). W punkcie 2 Sąd zasądził od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w (...)na rzecz powoda M. K. (1) kwotę 10.000 złotych tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia 20 kwietnia 2013 roku do dnia zapłaty. Dalej idące powództwo zostało oddalone (punkt 3). Sąd Okręgowy nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach kwotę 883 złote z zasądzonego na rzecz powoda roszczenia opisanego w punkcie 2 wyroku (punkt 4). Ponadto, zasądzono od powoda na rzecz reprezentującej Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w (...)Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3.265,20 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 5) oraz przyznano na rzecz adwokata Z. S. kwotę 4.428 złotych tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu (punkt 6).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło na tle następujących ustaleń faktycznych:

Wyrokiem z dnia 3 stycznia 2001 roku Sądu Rejonowego w (...) w sprawie
III K 1567/00 M. K. (1) został skazany za to, że w kwietniu 2000 roku w R. zabrał w celu przywłaszczenia kamerę video marki S. wartości 1700 złotych na szkodę ojca P. K., to jest za czyn z art. 278 § 1 k.k., na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem na okres 3 lat tytułem próby. Po tym wyroku M. K. (1) został objęty dozorem kuratorskim i starał się leczyć uzależnienie od środków uzależniających, zapisał się na kurs spawania i poszukiwał pracy, jednak bez skutku. W dalszym ciągu używał środków odurzających i nie ukończył nauki
w gimnazjum dla dorosłych ani kursu spawania. M. K. (1) podjął pracę w firmie (...) w R., gdzie pracował przez krótki okres czasu w godzinach od 6 rano do
19 za kwotę w granicach 2,00 do 2,50 złotych za godzinę.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w (...) z dnia 22 lutego 2002 roku w sprawie
III K 1726/01 M. K. (1) został skazany za to, że w dniu 12 maja 2001 roku
w R., po uprzednim wyrwaniu drzwi od komórki znajdującej się w blokowym korytarzu, dostał się do jej wnętrza, skąd zabrał w celu przywłaszczenia rower marki T. (...) wartości 1.000 złotych na szkodę P. S., to jest za czyn z art. 279 § 1 k.k., na karę jednego roku pozbawienia wolności. Nadto tym samym wyrokiem M. K. (1) został skazany za to, że w dniu 2 lipca 2001 roku w R. działając samodzielnie i w dniu 4 lipca 2001 roku działając wspólnie z inną osoba użył wobec P. S. gróźb pobicia, spalenia mieszkania i zabójstwa oraz przemocy polegającej na zadawaniu pokrzywdzonemu uderzeń rękami i kopaniu w celu zmuszenia do wycofania zgłoszonego przeciw niemu zawiadomienia o kradzieży z włamaniem, to jest za czyn
z art. 245 k.k. i 12 k.k., za co został skazany na karę 1 roku pozbawienia wolności. Tym samym wyrokiem M. K. (1) został skazany na karę łączną pozbawienia wolności w wymiarze 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem na okres lat 3.

We wniosku z dnia 28.04.2003 roku kurator zawodowy Sądu Rejonowego w (...) domagał się zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności, orzeczonej wobec M. K. (1) w dniu 3 stycznia 2001 roku, a to z uwagi na to, iż ten został skazany na karę pozbawienia wolności za przestępstwo podobne wyrokiem z dnia 22 lutego 2002 roku
w sprawie III K 1726/01. Jako podstawę wniosku kurator wskazał przepis art. 75 § 1 k.k.

Postanowieniem z dnia 6 sierpnia 2003 roku, wydanym w sprawie III 2 Ko 856/03, Sąd Rejonowy w (...)zarządził wykonanie kary 10 miesięcy pozbawienia wolności, orzeczonej wobec M. K. (1) wyrokiem Sądu Rejonowego w (...)w dniu 3 stycznia 2001 roku w sprawie III K 1567/00 za przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. Jako podstawę prawną Sąd wskazał art. 75 § 1 k.k.

Karę pozbawienia wolności w sprawie III K 1567/00 M. K. (1) odbywał najpierw w okresie od 15.12.2003 roku do 24.09.2004 roku. Postanowieniem z dnia
17 września 2004 roku, wydanym w sprawie IV Wz 2674/04, M. K. (1) został warunkowo przedterminowo zwolniony z odbycia reszty kary z nałożeniem na niego obowiązku wykonywania pracy zarobkowej, powstrzymywania się od nadużywania się alkoholu, zawiadomienia kuratora sądowego o każdorazowej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu, przestrzegania porządku prawnego i izolowania się od osób o negatywnej opinii środowiskowej.

Następnie, postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2006 roku, Sąd Okręgowy w Gliwicach odwołał warunkowe przedterminowe zwolnienie udzielone M. K. (1)
i zarządził wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokami Sądu Rejonowego
w (...) z dnia 3 stycznia 2001 roku oraz z dnia 22 lutego 2002 roku o sygnaturach
III K 1567/00 i III K 1726/01. Podstawą odwołania przedterminowego warunkowego zwolnienia było niewywiązanie się przez skazanego z obowiązków nałożonych postanowieniem z dnia 17 września 2004 roku. Z informacji przekazanej przez kuratora sądowego wynikało, że skazany był mało aktywny w poszukiwaniu stałej pracy, nie informował kuratora o zmianie miejsca pobytu, nie przestrzegał porządku prawnego.
W okresie próby został dwukrotnie skazany: wyrokiem Sądu Rejonowego w (...) z dnia 13 maja 2005 roku za czyn z art. 279 § 1 k.k. (sygn. akt III K 275/05) na karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 3 lat tytułem próby oraz wyrokiem Sądu Rejonowego w (...) z dnia 1 grudnia 2005 roku (sygn. akt
III K 698/05) za czyn z art. 190 § 1 k.k. i 156 § 2 k.k. na łączną karę 8 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 2 lat.

Dalszą część kary pozbawienia wolności w sprawie III K 1567/00 M. K. (1) odbył w okresie od 12 lipca 2006 do 01 sierpnia 2006 roku.

W dniu 13 maja 2005 roku M. K. (1) został skazany za to, że w nocy
z dnia 14/15 lutego 2005 roku w R., działając wspólnie i w porozumieniu z M. K. (2), po uprzednim wyważeniu okna i wewnętrznych drzwi w budynku (...) spółki
z o.o. włamali się do pomieszczeń biurowych, skąd zabrali w celu przywłaszczenia sprzęt komputerowy w postaci jednostki centralnej, płyty głównej, karty graficznej, pamięci RAM, programów komputerowych, dwóch telefonów komórkowych marki N. i M., samochodowe płyny do spryskiwaczy, oleje i smary o łącznej wartości 3.600 złotych na szkodę (...) spółki z o.o. własności F. L., przy czym zarzucanego czynu dopuścił się w warunkach powrotu do przestępstwa, będąc uprzednio skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w (...) z dnia 22 lutego 2002 roku w sprawie o sygnaturze akt III K 1726/01 za czyn z art. 279 § 1 k.k. i art. 245 k.k. na karę łączną 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności, którą odbył w okresie od 26 kwietnia 2003 roku do 15 grudnia 2003 roku, to jest za czy z art. 279 §1 k.k. w zw. z art. 64 §1 k.k. na karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 5 lat tytułem próby.

W dniu 13 maja 2008 roku kurator zawodowy Sądu Rejonowego w (...) złożył wniosek o zarządzenie wykonania wobec M. K. (1) kary pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie II K 275/05 a to z uwagi na to, iż w okresie próby popełnił podobne przestępstwa umyślne, za które orzeczono prawomocnie kary pozbawienia wolności, a to w wyrokami:

1)  Sądu Rejonowego w(...) z dnia 26 października 2006 roku w sprawie
III K 352/06

2)  Sądu Rejonowego w (...) z dnia 2 lipca 2007 roku w sprawie III K 1164/06.

Postanowieniem z dnia 8 lipca 2008 roku wydanym w sprawie III K 275/05 – III Ko 1104/08 Sąd Rejonowy w (...) zarządził wykonanie kary 2 lat pozbawienia wolności. Karę pozbawienia wolności odbywał M. K. (1) w okresie od 22 października 2011 roku do 5 lipca 2012 roku.

W dniu 1 grudnia 2005 roku w sprawie o sygnaturze akt II K 698/05 M. K. (1) został skazany za czyn z art. 190 § 1 k.k. popełniony w dniu 16 marca 2005 roku na karę 4 miesięcy pozbawienia wolności oraz za czyn z art. 157 § 2 k.k. popełniony
w dniu 16 marca 2005 roku na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności. Orzeczono karę łączną 8 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie zawieszono na okres 2 lat tytułem próby. Nadto, wyrokiem z dnia 26 października 2006 roku w sprawie III K 352/06 M. K. (1) został skazany za czyn z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., popełniony
w dniu 5/6 stycznia 2006 roku, na karę 1 roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności. Również wyrokiem Sądu Rejonowego w (...)z dnia 2 lipca 2007 roku, wydanym w sprawie
o sygnaturze akt III K 1164/06 za czyn z art. 291 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., popełniony w dniu 16 kwietnia 2006 roku, na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności. Natomiast kary orzeczone wyrokami w sprawach III K 352/06 i III K 1164/06 połączono i wymierzono M. K. (1) łączną karę pozbawienia wolności w wymiarze 1 roku
i 6 miesięcy pozbawienia wolności.

W dniu 10 października 2007 roku Sąd Apelacyjny w Katowicach wznowił postępowanie i rozwiązał orzeczenie o karze łącznej zawarte w punkcie 3, uchylił wyrok Sądu Rejonowego w (...) z dnia 22 lutego 2002 roku sygnatura akt III K 1726/01 w punkcie 2, dotyczącym skazania M. K. (1) za przestępstwo z art. 279 § 1 k.k. oraz utrzymujący powyższy wyrok w mocy wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia
21 listopada 2002 roku – sygn. V Ka 288/02 i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w (...).

Wyrokiem z dnia 2 grudnia 2009 roku Sąd Rejonowy w (...) uniewinnił M. K. (1) od zarzutu, iż w dniu 22 maja 2000 roku w R. po uprzednim wyrwaniu drzwi komórki, znajdującej się blokowym korytarzu, dostał się do jej wnętrza, skąd zabrał w celu przywłaszczenia rower marki T.– (...)wartości 1.000 złotych na szkodę P. S..

Postanowieniem z dnia 22 maja 2012 roku Sąd Okręgowy w Gliwicach w sprawie
V Ko 19/12 wznowił postępowanie wobec M. K. (1), zakończone wyrokiem Sądu Rejonowego w (...) z dnia 13 maja 2005 roku (sygn. akt III K 275/05). Sąd postanowił uchylić powyższy wyrok i w tym zakresie przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy w (...) w dniu
30 sierpnia 2012 roku wydał wyrok, w którym uznał M. K. (1) za winnego popełnienia czynu opisanego powyżej z tym, iż ustalił iż czynu tego nie dopuścił się
w warunkach powrotu do przestępstwa, czym wyczerpał znamiona ustawowe występku
z art. 279 § 1 k.k. i za to wymierzył mu karę 1 roku pozbawienia wolności wraz z karą grzywny, a karę pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres 3 lat tytułem próby.

Sąd Okręgowy ustalił, że powód M. K. (1) w dniu 10 kwietnia 2012 roku złożył wniosek o przyznanie mu odszkodowania za pobyt w zakładzie karnym w okresie
10 miesięcy w wykonaniu wyroku wydanego w sprawie III K 1567/00. Żądał odszkodowania w wysokości 100.000 złotych. Wyrokiem z dnia 27 listopada 2012 roku Sąd Okręgowy
w Gliwicach w sprawie V Ko 10/12 wniosek powoda oddalił w całości.

We wniosku z dnia 6 grudnia 2012 roku powód domagał się odszkodowania na podstawie art. 552 k.p.k. w wysokości 90.000 złotych w związku z bezzasadnym skazaniem w sprawie III K 275/05. Stwierdził, iż przy ponownym rozpoznaniu sprawy z opisu czynu wyeliminowana została recydywa i został on skazany na karę pozbawienia wolności, ale już
z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Stąd jego pobyt w zakładzie karnym w okresie 9 miesięcy był bezprawny. Wyrokiem z dnia 26 lutego 2013 roku Sąd Okręgowy w Gliwicach V Wydział Karny oddalił żądnie w całości.

Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że roszczenie powoda zasługuje na uwzględnienie jedynie w części. Sąd wskazał, że stan faktyczny sprawy był w zasadzie bezsporny, a rozstrzygnięcia wymagało to, czy powodowi należy się zadośćuczynienie i odszkodowanie za pobyt w zakładzie karnym w wyniku zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności w sprawach III K 1567/00 i III K 275/05.

Sąd Okręgowy powołał przepis art. 417 ¹ § 2 k.c. i stanął na stanowisku, że wobec tego, że skazanie za czyn z art. 279 § 1 k.k. w sprawie o sygn. akt III K 1726/01 było przyczyną zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie o sygn. akt III K 1567/00, uniewinnienie oskarżonego od zarzutu z art. 279 § 1 k.k. po wznowieniu postępowania i ponownym rozpoznaniu sprawy III K 1726/01 stanowiło prejudykat, o jakim stanowi art. 417 ¹ § 2 k.c. Zdaniem Sądu, nie miał znaczenia fakt, że powód nie doprowadził do uchylenia postanowienia o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności w sprawie
III K 1567/00, bowiem samo uzyskanie przez niego wyroku uniewinniającego w sprawie
III K 1107/07 wykazywało brak możliwości tego rodzaju orzeczenia. Natomiast doszło do niego w wyniku wadliwego skazania w sprawie III K 1726/01. Sąd ocenił zatem, że pozbawienie powoda wolności poprzez wadliwe zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności było bezprawne.

Sąd Okręgowy ocenił, że zasadne jest roszczenie powoda o odszkodowanie z tytułu utraconych zarobków, w wysokości odpowiadającej minimalnemu wynagrodzeniu za pracę, za okres od 15 grudnia 2003 roku do 24 września 2004 roku. Następny okres, w którym powód przebywał w zakładzie karnym, tj. okres od 12 lipca 2006 do 1 sierpnia 2006 roku, miał, w ocenie Sądu, miejsce z powodu niewypełnienia warunków przedterminowego warunkowego zwolnienia. Roszczenie o zadośćuczynienie zostało przez Sąd ocenione jako zasadne w części, co do 10.000 złotych. Sąd nie podzielił podnoszonego przez pozwanego zarzutu przedawnienia. Odsetki zasądzono od dnia następującego po dniu otrzymaniu przez pozwanego odpisu pozwu na podstawie art. 481 § 1 k.c.

Sąd Okręgowy oddalił powództwo oparte na okolicznościach faktycznych dotyczących skazania w sprawie III K 275/05, a orzeczenie w zakresie punktu 3 wyroku uprawomocniło się.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zapadło na podstawie art. 100 w zw.
z art. 99 k.p.c., natomiast orzeczenia zawarte w punktach 5 i 6 wyroku odpowiednio na podstawie art. 113 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz art. 29
ust. 1 ustawy Prawo o adwokaturze.

Wyrok Sądu Okręgowego został zaskarżony przez pozwanego w części, w zakresie punktu 1, 2 oraz 5 (ponad zasądzoną kwotę 3.265,20 złotych).

Skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego, a to:

- art. 417 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2004 roku w zw.
z art. 417 ¹ § 2 k.c., poprzez stwierdzenie niezgodnego z prawem zachowania funkcjonariusza pozwanego w postaci wydania postanowienia o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności względem powoda, podczas gdy ww. postanowienie Sądu karnego, w chwili orzekania, zostało wydane zgodnie z prawem jako obligatoryjne następstwo skazania powoda w innej sprawie prawomocnym wyrokiem Sądu karnego za przestępstwo podobne na karę pozbawienia wolności,

- art. 417 § 1 k.c., w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2004 roku w zw.
z art. 417 ¹ § 2 k.c., poprzez stwierdzenie niezgodnego z prawem zachowania pozwanego
w postaci wydania postanowienia o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności pomimo, że postanowienie o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności będące podstawą umieszczenia powoda w zakładzie karnym nie było wadliwe w chwili orzekania,
a w późniejszym okresie mogło się stać wadliwe tylko i wyłącznie w wyniku wydania innego orzeczenia Sądu – wyroku uniewinniającego powoda w sprawie karnej sygn. akt
III K 1107/07, co prowadzi do wniosku, że ewentualna wadliwość orzeczenia nie wynika
z oczywistych błędów Sądu spowodowanych rażącym naruszeniem zasad wykładni lub stosowania prawa,

- art. 361 § 2 k.c., poprzez ustalenie wysokości odszkodowania na postawie wysokości najniższego miesięcznego wynagrodzenia, podczas gdy materiał dowodowy niniejszej sprawy ukazuje, że powód pracował sporadycznie uzyskując, co najwyżej dochód w wysokości
2 – 2,50 zł na godzinę,

- art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. poprzez zasądzenie odsetek ustawowych od daty doręczenia pozwu, podczas gdy prawidłową datą, od której należy zasądzić odsetki ustawowe powinna być data wyrokowania,

- art. 442 § 1 k.c. w zw. z art. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. 2007 r. nr 80 poz. 538) oraz art. 442 ¹ § 1 k.c. poprzez nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia roszczenia, podczas, gdy postanowienie
o zarządzeniu wykonania kary zostało wydane w dniu 6 sierpnia 2003 roku, a nadto powód odbył karę pozbawienia wolności w sprawie sygn. akt III K 1567/00 do dnia 1 sierpnia 2006 roku.

Skarżący sformułował również zarzut naruszenia przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 100 zd. 2 k.p.c., poprzez niezasadne stosunkowe rozdzielenie kosztów procesu.

W oparciu o powołane zarzuty skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Pozwany sformułował również wnioski alternatywne, w każdym wypadku wnosząc o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego kosztów procesu za II instancję. Pełnomocnik powoda wniósł również o przyznanie wynagrodzenia, oświadczając, że wynagrodzenie nie zostało pokryte w całości ani w części.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego odniosła skutek w postaci zmiany wyroku Sądu Okręgowego
i oddalenia powództwa, jednak z przyczyn innych, niż podniesione w treści środka zaskarżenia.

Wyrok Sądu Okręgowy oparty został na prawidłowych ustaleniach faktycznych, które Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne. Co istotne, ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie nie były kwestionowane przez skarżącego.

W pierwszej kolejności rozważyć należy podstawę roszczenia sformułowanego przez powoda. Sąd Okręgowy ocenił roszczenia powoda przez pryzmat art. 417 ¹ § 2 k.c., regulującego odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną wydaniem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji. Z zarzutów apelacji wynika tymczasem, że skarżący opowiada się za oparciem ewentualnej odpowiedzialności za szkodę na treści
art. 417 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2004 roku. W ocenie powoda okoliczność zmiany stanu prawnego z dniem 25 września 2010 roku nie ma znaczenia z punktu widzenia oceny bezprawności działania pozwanego i zasady jego odpowiedzialności za szkodę.

Podstawą roszczeń powoda i zdarzeniem szkodzącym, z którym wiąże on odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa było wydanie przez Sąd Rejonowy
w Bytomiu postanowienia z dnia 6 sierpnia 2003 roku (sygn. III 2 Ko 856/03) w przedmiocie zarządzenia wykonania kary 10 miesięcy pozbawienia wolności, orzeczonej wobec M. K. (1) wyrokiem tegoż Sądu z dnia 3 stycznia 2001 roku w sprawie o sygn.
III K 1567/00 za czyn z art. 278 § 1 k.k. Przedmiotowe postanowienie nie zostało zaskarżone, a karę 10 miesięcy pozbawienia wolności powód odbywał w okresach od 15 grudnia 2003 roku do 24 września 2004 roku oraz od 12 lipca 2006 roku do 1 sierpnia 2006 roku.

Do zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności doszło z uwagi na skazanie M. K. (1) wyrokiem Sądu Rejonowego
w (...) z dnia 22 lutego 2002 roku (sygn. III K 1726/01) za czyn z art. 279 § 1 k.k. na karę 1 roku pozbawienia wolności oraz za czyn z art. 245 k.k. w zw. z art. 12 k.k. na karę
1 roku pozbawienia wolności. Wobec M. K. (1) orzeczono wskazanym wyrokiem karę łączną pozbawienia wolności w wymiarze 1 roku i 8 miesięcy, której wykonanie po raz kolejny warunkowo zawieszono na okres 3 lat próby.

Podstawą zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności był przepis art. 75 § 1 k.k., zgodnie z którym sąd obowiązany był do zarządzenia wykonania kary, jeżeli skazany
w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które prawomocnie orzeczono karę pozbawienia wolności. W stosunku do M. K. (1) zaistniały przesłanki obligatoryjnego zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności, skoro w okresie próby wyznaczonym wyrokiem III K 1567/00 został prawomocnie skazany na karę pozbawienia wolności za przestępstwo podobne – czyn z art. 279 § 1 k.k.

Wyrokiem z dnia 10 października 2007 roku Sąd Apelacyjny w Katowicach wznowił postępowanie prowadzone pod sygn. III K 1726/01, uchylił wyrok Sądu Rejonowego
w (...) z dnia 22 lutego 2002 roku i utrzymujący go w mocy wyrok Sądu Okręgowego
w Gliwicach z dnia 21 listopada 2002 roku w zakresie dotyczącym skazania M. K. (1) za czyn z art. 279 § 1 k.k. i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w (...). Wyrok Sądu Rejonowego w (...) III K 1726/01
w zakresie skazania za czyn z art. 245 k.k. w zw. z art. 12 k.k. pozostał w mocy. Po ponownym rozpoznaniu sprawy M. K. (1) został uniewinniony od zarzutu popełnienia występku z art. 279 § 1 k.k. wyrokiem Sądu Rejonowego w (...) z dnia
2 grudnia 2009 roku.

W związku ze zmianą stanu prawnego w zakresie regulującym odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa, do której doszło z dniem 1 września 2004 roku na mocy ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 19 lipca 2004 roku), rozważyć należy w pierwszej kolejności, przepisy w którym brzmieniu będą mieć zastosowanie dla oceny zasadności roszczeń powoda. Nie ulega wątpliwości, że postanowienie o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie III K 1567/00 zostało wydane przed wprowadzeniem do kodeksu cywilnego przepisu art. 417 ¹ . Zgodnie z art. 417 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed 1 września 2004 roku, Skarb Państwa ponosił odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Funkcjonariuszami państwowymi w rozumieniu powyższego przepisu byli pracownicy organów władzy, administracji lub gospodarki państwowej. Za funkcjonariuszy państwowych uważało się również osoby działające na zlecenie tych organów, osoby powołane z wyboru, sędziów i prokuratorów oraz żołnierzy sił zbrojnych (art. 417 § 2 k.c. w brzmieniu sprzed
1 września 2004 roku). Na mocy powołanej ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku, przepis
art. 417 k.c. został zmieniony i obecnie stanowi, że za szkodę wyrządzoną przez niegodne
z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Jednocześnie, z dniem 1 września 2004 roku wprowadzono do kodeksu cywilnego przepis art. 417 ¹ k.c., który w § 2 reguluje odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji. Zgodnie ze wskazaną normą, naprawienia szkody w tym przypadku można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności
z prawem. Zgodnie z wolą ustawodawcy wyrażoną w art. 5 ustawy nowelizującej kodeks cywilny z dnia 17 czerwca 2004 roku, do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy (tj. przed dniem 1 września 2004 roku) stosuje się m.in. przepisy
art. 417, art. 419, art. 420, art. 420 ¹, art. 420 ² i art. 421 ustawy w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy.

Na tle art. 5 ustawy nowelizującej kodeks cywilny z dnia 17 czerwca 2004 roku
w orzecznictwie pojawiły się wątpliwości odnośnie tego, jak rozumieć użyte w powołanym przepisie pojęcia zdarzenia i stanu prawnego, a w związku z tym, które przepisy powinny mieć zastosowanie, jeśli prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane przed dniem 1 września 2004 roku, a orzeczenie stwierdzające ich niezgodność z prawem nie zostało wydane do chwili orzekania w przedmiocie roszczenia odszkodowawczego lub zostało wydane po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku. Pierwszy
z prezentowanych w orzecznictwie poglądów opiera się na założeniu, że zdarzeniem prawnym wywołującym szkodę jest orzeczenie (wadliwa decyzja administracyjna) i z chwilą, gdy staje się ono prawomocne (a decyzja administracyjna ostateczna) następuje „zdarzenie prawne”, o którym mowa w art. 5 ustawy nowelizującej. Konsekwencją przyjęcia tego stanowiska jest zastosowanie przepisów obowiązujących do dnia 1 września 2004 roku bez względu na to, kiedy stałaby się ostateczna decyzja nadzorcza (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2004 r., III CZP 64/04, OSNC 2005/11/182 oraz z dnia
7 grudnia 2006 r., III CZP 99/06, OSNC 2007/6/79 a także wyroki z dnia 19 kwietnia 2009,
I CSK 524/08, OSNC ZD 2009/D, poz. 106 oraz z dnia 15 października 2009 r. I CSK 66/09).

Według drugiego poglądu, dopiero stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia czy ostatecznej decyzji administracyjnej we właściwym postępowaniu pozwala na dochodzenie roszczeń odszkodowawczych i wszczęcie odpowiedniego postępowania sądowego i dlatego jest tym zdarzeniem prawnym, o którym mowa w art. 5 ustawy nowelizującej. W uchwale z dnia 6 listopada 2008 roku (III CZP 101/08, OSNC 2009/4/57) Sąd Najwyższy przyjął z kolei (na gruncie odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną wydaniem ostatecznej decyzji administracyjnej), że wraz z decyzją nadzorczą powstaje wymagany przez ustawę „stan prawny” złożony z kilku zdarzeń. W skład tego „stanu prawnego” wchodzi wydanie ostatecznej decyzji administracyjnej nieważnej lub niezgodnej z prawem, wystąpienie szkody w wyniku jej wydania oraz wydanie ostatecznej decyzji nadzorczej stwierdzającej niezgodność z prawem lub nieważność decyzji wyrządzającej szkodę. Stanowisko to uzyskało poparcie także
w innych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. uchwałę z dnia 5 grudnia 2009 r., III CZP 123/08, OSNC 2009/11/145, wyrok z dnia 21 listopada 2008 r., V CSK 204/08, OSNC-ZD 2009/4/94 oraz postanowienie z dnia 9 lipca 2009 r. III CZP 47/09).

Wątpliwości powyższe doprowadziły do podjęcia uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 roku, III CZP 112/10, gdzie stwierdzono, że do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 roku, której nieważność lub wydanie z naruszeniem
art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono po tym dniu, ma zastosowanie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a. Sąd Najwyższy koncentrował się na zagadnieniach dotyczących odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wydaniem ostatecznej decyzji administracyjnej, wskazał jednak, że zdarzeniem
w rozumieniu art. 5 ustawy o zmianie ustawy kodeks cywilny są ostateczna decyzja administracyjna lub prawomocne orzeczenie, którego wydanie spowodowało powstanie szkody. Nie można, zdaniem Sądu Najwyższego, mimo konieczności uzyskania decyzji nadzorczej do dochodzenia odszkodowania za szkodę wyrządzoną decyzją administracyjną, podzielić tych zapatrywań, według których czyn niedozwolony, rodzący zobowiązanie do naprawienia szkody, finalizuje się dopiero z chwilą uzyskania przymiotu ostateczności przez decyzję nadzorczą. W dalszej kolejności wskazano, że obowiązkiem odszkodowawczym objęte jest wyrządzenie szkody orzeczeniem czy decyzją naruszającą prawo, a za takie
w żadnej mierze nie można uznać orzeczenia czy decyzji stwierdzających ich wydanie
z naruszeniem prawa. Stwierdzenie wydania orzeczenia z naruszeniem prawa nie jest zatem elementem czynu niedozwolonego w świetle art. 417 ¹ § 2 k.c.

Powyższe rozważania, w pełni aktualne dla oceny odpowiedzialności odszkodowawczej za szkodę wyrządzoną wydaniem ostatecznej decyzji administracyjnej, uzupełnić należy poprzez przytoczenie treści ustawy z dnia 22 lipca 2010 roku (Dz. U.
Nr 155, poz. 1037) o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze. Mocą art. 1 wskazanej ustawy
art. 417 ¹ § 2 k.c. otrzymał następujące brzmienie: „Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego
z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.". Co istotne, na mocy
art. 4 ustawy przepis art. 417 ¹ § 2 k.c. w brzmieniu nadanym ustawą znajdzie zastosowanie do orzeczeń, które uprawomocniły się od dnia 17 października 1997 roku. Ustawa z dnia 22 lipca 2010 roku weszła w życie po upływie 30 dnia od dnia ogłoszenia.

Z tego względu, do roszczeń wysuniętych przez powoda w niniejszym postępowaniu zastosowanie znajdzie przepis art. 417 ¹ § 2 k.c. w brzmieniu nadanym ustawa nowelizującą
z dnia 22 lipca 2010 roku. Jak już wskazano, prawomocne orzeczenie o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności, z którym powód wiąże powstanie szkody zostało wydane 6 sierpnia 2003 roku. Nie ulega wątpliwości, że to na skutek wydanie postanowienia o zarządzeniu wykonania kary powód zmuszony był do odbycia kary 10 miesięcy pozbawienia wolności. Treść art. 417 ¹ § 2 k.c. wskazuje jednoznacznie, że na powodzie ciążył, przed wystąpieniem z roszczeniem odszkodowawczym, obowiązek uzyskania prejudykatu, tj. stwierdzenia we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, którego wydanie wyrządziło szkodę (w realiach niniejszej sprawy – prawomocnego postanowienia z dnia 6 sierpnia 2003 roku w przedmiocie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności).

Sąd Apelacyjny nie podziela w tym zakresie stanowiska Sądu Okręgowego, który wskazał, że uchylenie wyroku w sprawie o sygn. III K 1726/01, a następnie uniewinnienie powoda od zarzucanego mu czynu w sprawie III K 1107/07 stanowiło prejudykat, o jakim stanowi art. 417 ¹ § 2 k.c. Sąd Okręgowy podkreślił, że gdyby powód nie został skazany
w sprawie III K 1726/01, nie doszłoby do zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie III K 1567/00. W ocenie Sądu I instancji, nie ma żadnego znaczenia fakt, iż powód nie doprowadził do uchylenia postanowienia o zarządzeniu wykonania kary, bowiem samo uzyskanie prze niego wyroku uniewinniającego w sprawie III K 1107/07 wykazywało brak możliwości tego rodzaju orzeczenia. Z powyższymi twierdzeniami nie sposób się zgodzić.

Tytułem wstępu wskazać należy, że przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej regulowanej w art. 417 ¹ § 2 k.c. są szkoda, zdarzenie ją wywołujące, polegające na wydaniu niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia, przy czym wskazana bezprawność musi być stwierdzona we właściwym postępowaniu, oraz normalny związek przyczynowy pomiędzy tak opisanym zdarzeniem a szkodą. Źródłem szkody według art. 417 ¹ § 2 k.c. jest niezgodne z prawem "prawomocne orzeczenie". Pojęcie to obejmuje zarówno wyroki, jak i postanowienia sądowe, od których nie przysługuje środek odwoławczy. Niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia co do zasady nie powinna być przedmiotem samodzielnych ustaleń sądu w procesie o naprawienie szkody. Sąd rozpoznający sprawę odszkodowawczą nie jest bowiem właściwy do indywidualnej oceny legalności konkretnego wyroku lub postanowienia stanowiącego źródło szkody. Jeżeli ustawa wiąże oznaczone skutki prawne z obowiązywaniem prawomocnego orzeczenia, a jednocześnie reguluje zasady i tryb jego wzruszania z powodu niezgodności z prawem, to prawna skuteczność takich orzeczeń nie może być podważana (kwestionowana) bezpośrednio
w każdym procesie odszkodowawczym, z pominięciem zasad i trybu postępowania zastrzeżonego do kontroli prawomocnych orzeczeń. Dlatego też odpowiedzialność władzy publicznej za szkodę wyrządzoną wydaniem niezgodnego z prawem orzeczenia wymaga tzw. prejudykatu (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 14 grudnia 2012 roku, V ACA 576/12, Legalis).

W zakresie odszkodowań za szkody wyrządzone niezgodnym z prawem prawomocnym orzeczeniem wydanym w postępowaniu cywilnym charakter prejudykatu mają rozstrzygnięcia wydane w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania, które zakończone zostało prawomocnym wyrokiem, w postępowaniu ze skargi kasacyjnej oraz
w postępowaniu wywołanym skargą o stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Co istotne, w orzecznictwie utrwalił się pogląd, zgodnie z którym niezgodność
z prawem prawomocnego orzeczenia nie polega na każdym naruszeniu prawa, ale jest pewnego rodzaju kwalifikowaną bezprawnością. Orzeczeniem niezgodnym z prawem
w rozumieniu powołanych przepisów jest tylko takie orzeczenie, które jest niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo zostało wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej. Niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia sądu powodująca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa musi mieć więc charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty (tak m.in. wyrok SN z 20.9.2007 r., II CNP 87/07, Legalis; wyr. SN z 31.1.2008 r., II CNP 178/07, Legalis).

Jako że w niniejszej sprawie powód wiąże szkodę w prawomocnym postanowieniem, które zapadło w toku postępowania karnego, powołania wymaga przepis art. 421 k.c. Stanowił on (w brzmieniu obowiązującym w czasie wydania postanowienia o zarządzeniu wykonania wobec M. K. (1) kary pozbawienia wolności), że przepisów
o odpowiedzialności Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza nie stosuje się, jeżeli odpowiedzialność ta jest uregulowana w przepisach szczególnych.

Przepisy postępowania karnego zawierają odmienne uregulowanie przesłanek i trybu dochodzenia naprawienia szkody wyrządzonej wadliwym orzeczeniem wydanym
w postępowaniu karnym. Szczególna regulacja dotycząca odpowiedzialności Skarbu Państwa wobec osób niesłusznie skazanych lub aresztowanych zawarta została w art. 552 k.p.k., zgodnie z którym oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść (§ 1). Przepis
§ 1 stosuje się także, jeżeli po uchyleniu skazującego orzeczenia postępowanie umorzono wskutek okoliczności, których nie uwzględniono we wcześniejszym postępowaniu. Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia powstaje również w związku z zastosowaniem środka zabezpieczającego w warunkach określonych w § 1 i 2 omawianego przepisu oraz w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania (art. 552 § 3 i 4 k.p.k.). Jak wynika z powołanego przepisu, tryb dochodzenia naprawienia szkody przewidziany w kodeksie postępowania karnego dotyczy szkód wyrządzonych przez niesłuszne skazanie, niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie. Żadna z tych przesłanek nie zaistniała w sprawie M. K. (1), który za zdarzenie wyrządzające szkodę uważa wydanie postanowienia o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności. Słusznie zatem Sąd Okręgowy w Gliwicach wyrokiem z dnia
27 listopada 2012 roku w sprawie o sygn. V Ko 10/12 oddalił wniosek powoda o przyznanie odszkodowania, wskazując, że wzruszenie wyroku skazującego w trybie kasacji lub wznowienia postępowania oraz późniejsze uniewinnienie lub skazanie na łagodniejszą karę ma nastąpić w sprawie, w której wnioskodawca odbywał niesłusznie karę pozbawienia wolności, a nie w jakiejkolwiek innej sprawie. Raz jeszcze podkreślić należy, że do uniewinnienia M. K. (1) doszło w sprawie o sygn. III K 1726/01, które to skazanie stało się wcześniej podstawą zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności
w sprawie III K 1567/00. Taki stan faktyczny nie jest objęty regulacją art. 552 k.p.k.

Spornym pozostaje, czy odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę i krzywdę wywołaną orzeczeniami wydanymi w postępowaniu karnym uregulowana jest
w wyczerpujący sposób w powołanych przepisach k.p.k. W doktrynie reprezentowany jest pogląd, że w przypadkach nieobjętych hipotezą przepisu art. 552 k.p.k. odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody mogące powstać w związku z przebiegiem postępowania karnego
i na skutek wydawanych w tym postępowaniu orzeczeń jest wyłączona. Podzielić w tym zakresie należy jednak pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Katowicach, który
w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 czerwca 2013 roku (I ACa 307/13) wskazał, że wyłączenie odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa w sytuacjach nieobjętych przepisem art. 552 k.p.k. prowadziłoby do naruszenia konstytucyjnego prawa do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 kwietnia 1997 roku, Dz. U. Nr 78, poz. 483
z późn. zm.). W takich przypadkach dopuścić należy zatem odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa na zasadach ogólnych, przewidzianych w art. 417 i nast. k.c. Zbieżne z powyższym stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia
7 lutego 2012 roku (II AKa 2/12) podając, że „przepis art. 552 § 1 k.p.k., będący lex specialis w stosunku do wym. przepisów prawa cywilnego, stanowi materialną podstawę dochodzenia odszkodowania za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienia za krzywdę doznaną
z wykonania kary, której poszkodowany nie powinien był ponieść. Przepis ten opiera odpowiedzialność Skarbu Państwa na zasadzie ryzyka, ale i ogranicza jej zakres do ściśle określonych w nim wypadków, to jest uniewinnienia oskarżonego lub skazania go na łagodniejszą karę, przy czym uniewinnienie lub skazanie na łagodniejszą karę ma wynikać
z uprzedniego wznowienia postępowania lub uwzględnienia kasacji. Wyjątkowy charakter tego przepisu sprawia, że stosowanie go nie może być (w drodze analogii) rozciągane na inne sytuacje, które nie zostały objęte jego treścią. Ustawodawca nie objął tym przepisem wszystkich wypadków szkody bądź krzywdy z wykonania niesłusznej kary, a jedynie te,
w których wskutek wniesienia nadzwyczajnych środków zaskarżenia doszło do wzruszenia prawomocnego wyroku i uniewinnienia oskarżonego lub skazania go na łagodniejszą karę. Jeśli zaś doszło do niesłusznego pozbawienia wolności, a nie zaistniały pozostałe okoliczności wymienione w art. 552 k.p.k., dochodzenie w tym trybie szkód i krzywd jest wykluczone, a zainteresowani są odsyłani na drogę postępowania cywilnego”.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że podstawą roszczeń wysuwanych przez powoda może być jedynie przepis art. 471 ¹ § 2 k.c. Co jednak w realiach niniejszej sprawy najistotniejsze, warunkiem skutecznego dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przeciwko Skarbowi Państwa jest stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia we właściwym postępowaniu. Stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego wydanego w postępowaniu karnym może nastąpić
w trybie wznowienia postępowania (art. 540 k.p.k.) lub w wyniku rozpoznania kasacji, która w sprawach karnych przysługuje od prawomocnego orzeczenia. Uwzględniając realia przedmiotowej sprawy, a przede wszystkim fakt, że prawomocne orzeczenie będące źródłem szkody zapadło w toku postępowania wykonawczego, dopuścić należy również możliwość wzruszenia postanowienia o zarządzeniu wykonania kary w trybie art. 24 kodeksu karnego wykonawczego (dalej jako k.k.w.). Zgodnie z art. 24 § 1 k.k.w., jeżeli ujawnią się nowe lub poprzednio nie znane okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia, sąd może w każdym czasie zmienić lub uchylić poprzednie postanowienie. Celem wskazanego unormowania jest stworzenie możliwości uchylenia lub zmiany takich postanowień prawomocnych
i nieprawomocnych, które w świetle nowych lub poprzednio nieznanych okoliczności okazały się błędne merytorycznie lub sprzeczne z przepisami prawa (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1997 roku, VII KZP 31/76). Należy przy tym zauważyć, że możliwość zmiany lub uchylenia postanowienia na korzyść skazanego nie została ograniczona żadnym terminem. Jedynie zmiana lub uchylenie postanowienia na niekorzyść skazanego są niedopuszczalne po upływie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia (art. 24 § 2 k.k.w.).

W toku postępowania karnego wykonawczego nie jest też wykluczone wznowienie postępowania. Za możliwością wznowienia postępowania w przedmiocie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności opowiedział się Sąd Apelacyjny w Krakowie, wskazując w uzasadnieniu postanowienia z dnia 8 października 2013 roku (II AKz 387/13), że wznowienie postępowania o zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności jest możliwe w takim zakresie, w jakim nie może ono zostać skorygowane poprzez art. 24 k.k.w. Skoro wnioskodawca powołuje się nie na nowe lub poprzednio nieznane okoliczności, lecz na błąd natury prawnej, którego popełnienie winno
w jego ocenie skutkować wznowieniem postępowania, to wniosek o wznowienie postępowania był dopuszczalny.

Powyższe wskazuje, że właściwym postępowaniem służącym uzyskaniu prejudykatu niezbędnego dla skutecznego dochodzenia odszkodowania z tytułu wydania prawomocnego orzeczenia o zarządzeniu wykonania kary powinno być, stosownie do okoliczności konkretnej sprawy, wznowienie postępowania lub zmiana czy uchylenie postanowienia na podstawie
art. 24 k.k.w. Podkreślenia wymaga, że w każdym przypadku prejudykat dotyczyć powinien orzeczenia wydanego w tym samym postępowaniu, co orzeczenie będące źródłem szkody.
Z tego względu nie można podzielić stanowiska Sądu I instancji, który za prejudykat uznał wznowienie postępowania i uniewinnienie M. K. (1) od zarzutu stawianego mu w innej sprawie, rozpoznawanej pod sygn. III K 1726/01. Powód przed wystąpieniem
z roszczeniem odszkodowawczym winien był doprowadzić do wzruszenia prawomocnego postanowienia o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności w sprawie III K 1567/00. Tego warunku jednak nie spełnił. Co więcej, postanowienie Sądu Rejonowego w (...)
z dnia 6 sierpnia 2003 roku nie zostało przez powoda zaskarżone, mimo iż taką możliwość przewiduje art. 178 § 4 k.k.w.

Już z powyższych względów roszczenia powoda nie mogło zostać uwzględnione. Nie zostały bowiem spełnione przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej regulowanej w art. 417 ¹ § 1 k.c., a w szczególności nie doszło do stwierdzenia bezprawności prawomocnego orzeczenia we właściwym postępowaniu.

W dalszej kolejności zaznaczenia wymaga również, że warunkiem koniecznym do występowania z żądaniem rekompensaty od Skarbu Państwa jest istnienie rzeczywistego
i adekwatnego związku przyczynowo – skutkowego między błędnym orzeczeniem sądu
a szkodą poniesioną przez skarżącego. Jednocześnie w orzecznictwie wskazuje się konsekwentnie, że za orzeczenie niezgodne z prawem uznaje się orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa. Te względy sprawiły, że zgodność
z prawem prawomocnego orzeczenia nie podlega badaniu przez sąd orzekający o zasadności żądania zasądzenia odszkodowania. Postanowienie w przedmiocie stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia o zarządzeniu wykonania kary obejmowałoby przede wszystkim badanie podstaw tego orzeczenia. Jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego, postanowienie o zarządzeniu wykonania kary 10 miesięcy pozbawienia wolności zapadło wobec M. K. (1) na podstawie art. 75 § 1 k.k., zgodnie
z którym zarządzenie wykonania kary było obligatoryjne, jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności. Podstawą takiej decyzji było skazanie M. K. (1) za przestępstwo podobne, tj. czyn z art. 279 § 1 k.k. w sprawie o sygn. III K 1726/01. Jak ustalono, wyrok Sądu Rejonowego w (...) został w dalszej kolejności w tym zakresie (tj. w zakresie skazania za czyn z ar. 279 § 1 k.k.) uchylony, a w ponownym postępowaniu zapadł
w stosunku do oskarżonego wyrok uniewinniający. Czego jednak Sąd I instancji nie uwzględnił, to fakt, że wyrok Sądu Rejonowego w (...) z dnia 22 lutego 2002 roku
(III K 1726/01) obejmował, poza skazaniem za czyn z art. 279 § 1 k.k., również skazanie za czyn z art. 245 k.k. w zw. z art. 12 k.k. W tym zakresie wyrok skazujący nie został wzruszony, a orzeczenie w zakresie skazania za czyn z art. 245 k.k. w zw. z art. 12 k.k. uprawomocniło się z dniem 21 listopada 2002 roku. Niewątpliwie zatem, wraz
z uniewinnieniem M. K. (1) od zarzutu popełnienia występku z art. 279 § 1 k.k. odpadła obligatoryjna przesłanka zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności
w sprawie III K 1567/00. Godzi się jednak zauważyć, że po myśli art. 75 § 2 k.k., sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w § 1 albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych. Za rażące naruszenie porządku prawnego w okresie próby można niewątpliwie uznać popełnienie przestępstwa z art. 245 k.k. w zw. z art. 12 k.k., za które M. K. (1) został prawomocnie skazany na karę 1 roku pozbawienia wolności. Sąd Apelacyjny rozpoznając wniesiony środek zaskarżenia nie jest władny do rozstrzygnięcia, czy możliwość wydania przez sąd postanowienia o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności na podstawie art. 75 § 2 k.k. sprawia, że prawomocne postanowienie z dnia
6 sierpnia 2003 roku nie mogłoby być uznane za bezprawne. Kwestia ta musiałaby zostać rozstrzygnięta w drodze wznowienia postępowania lub wniosku o uchylenie czy zmianę prawomocnego postanowienia w trybie art. 24 k.k.w. W chwili obecnej nie jest również możliwe stwierdzenie, czy istnienie możliwości fakultatywnego zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności przerywa adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wydaniem postanowienia z dnia 6 sierpnia 2003 roku a ewentualną szkoda poniesioną przez powoda.

Rozpoznając niniejszą sprawę w granicach apelacji, Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że wyrok Sądu Okręgowy powinien podlegać zmianie poprzez oddalenie powództwa. Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia, nie będąc przy tym związanym przedstawionymi w apelacji zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 roku, III CZP 49/07). Przedstawione powyżej rozważania doprowadziły do wniosku, że żądanie powoda winno być ocenione przez pryzmat art. 417 ¹ § 2 k.c. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 22 lipca 2010 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze. Z tego względu,
w ocenie Sądu, nie ma potrzeby szczegółowej analizy zarzutów naruszenia prawa materialnego zawartych w treści apelacji. Pozwany zarzucił Sądowi I instancji naruszenie
art. art. 417 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2004 roku w zw.
z art. 417 ¹ § 2 k.c., wskazując, że postanowienie o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności w chwili orzekania było zgodne z prawem, a nadto, że ewentualna wadliwość orzeczenia nie wynikała z oczywistych błędów Sądu spowodowanych rażącym naruszeniem zasad wykładni lub stosowania prawa. Skarżący podał, że postanowienie o zarządzeniu wykonania kary mogło się stać wadliwe w późniejszym okresie tylko i wyłącznie w wyniku wydania innego orzeczenia Sądu – wyroku uniewinniającego powoda w sprawie karnej sygn. akt III K 1107/07.

Pomijając już podkreślaną wcześniej okoliczność, że zastosowanie w sprawie znajdzie przepis art. 417 ¹ § 2 k.c. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 22 lipca 2010 roku, wskazać należy, że podnoszone w treści apelacji zarzuty nie dotykają istoty postępowania. Ta z kolei sprowadzała się do konieczności ustalenia, czy, i w jakim trybie, powód obowiązany był do uzyskania stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności. Kwestia ta omówiona została w sposób wyczerpujący we wcześniejszych rozważaniach.

Odnosząc się na marginesie do podniesionego w treści apelacji zarzutu naruszenia
art. 442 § 1 k.c. w zw. z art. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. 2007 r. nr 80 poz. 538) oraz art. 442 ¹ § 1 k.c. poprzez nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia roszczenia wskazać należy, że nie mógłby on zostać uwzględniony przez Sąd Okręgowy.

Z mocy art. 4 ustawy z dnia 22 lipca 2010 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, nowelizowany art. 417 ¹ § 2 k.c. ma zastosowanie do orzeczeń, które uprawomocniły się od dnia 17 października 1997 roku (wejście w życie Konstytucji RP). Ponadto ustawa zmieniająca wprowadziła przepis przejściowy dotyczący terminu przedawnienia roszczenia
o odszkodowanie – w przypadku orzeczenia niezgodnego z prawem, które uprawomocniło się po 17 października 1997 roku, a przed 1 września 2004 roku termin ten nie rozpoczyna biegu przed dniem wejścia w życie tej ustawy, czyli przed 25 września 2010 roku (art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 22 lipca 2010 roku).

Zważywszy, że postanowienie o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności wydane zostało 6 sierpnia 2003 roku, termin przedawnienia roszczeń powoda nie mógł rozpocząć biegu przed dniem 25 września 2010 roku. Termin przedawnienia rozpoczął bieg 26 września 2010 roku, zgodnie z przepisem art. 4 ust. 2 powołanej powyżej ustawy. Pozew w niniejszej sprawie został wniesiony 6 grudnia 2012 roku, a więc w żadnej mierze nie mogłoby dojść do przedawnienia roszczenia.

Wobec przedstawionych powyżej rozważań zbędna stała się analiza pozostałych zarzutów apelacji, a to zarzutu naruszenia art. 361 § 2 k.c. dotyczącego sposobu ustalenia wysokości odszkodowania oraz art. 455 w zw. z art. 481 § 1 k.c., mającego na celu zakwestionowanie daty, od której zasądzono odsetki.

Z powyższych względów wyrok Sądu Okręgowego w zaskarżonym zakresie musiał ulec zmianie, o czym orzeczono na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Zmieniono zatem wyrok
w punktach 1 i 2 poprzez oddalenie powództwa oraz w punkcie 5 w ten sposób, że zasądzono od powoda M. K. (1) na rzecz pozwanego Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej kwotę 3.600 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. W wyniku zmiany rozstrzygnięcia pozwany wygrał sprawę w całości, podstawą rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania powinien być zatem przepis art. 98 § 1 i 3 k.p.c. W związku z tym, że zastępstwo procesowe Skarbu Państwa wykonywane było przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, koszty zastępstwa procesowego zostały przyznane na podstawie
art. 99 k.p.c. w wysokości wynikającej z § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tj. z dnia
25 lutego 2013 roku, Dz. U. z 2013 r., poz. 461).

Mimo tego, że pozwany nie wskazał wyraźnie w treści apelacji, że zakresem zaskarżenia obejmuje również punkt 4 wyroku, wniosek taki wywieść można z uzasadnienia wniesionego środka zaskarżenia. Skarżący wnosił o oddalenie powództwa oraz zmianę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed sądem pierwszej instancji, czego konsekwencją musiało być również uchylenie punktu 4 zaskarżonego wyroku. W ocenie Sądu Apelacyjnego, ukształtowany przez skarżącego zakres zaskarżenia, wynikający nie tylko ze wskazanych w początkowym fragmencie apelacji punktów sentencji wyroku Sądu Okręgowego, ale również uzasadnienia podniesionych zarzutów pozwolił na zmianę zaskarżonego wyroku również w punkcie 4, poprzez jego uchylenie.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c. w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Pozwanemu, jako stronie wygrywającej sprawę w instancji należał się zwrot kosztów procesu, na które złożyło się wynagrodzenie reprezentujących Skarb Państwa radców Prokuratorii Generalnej. W punkcie II wyroku zasądzono zatem od powoda na rzecz pozwanego Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej kwotę 1.800 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

W punkcie III wyroku przyznano od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego
w Katowicach adwokatowi Z. S. kwotę 2.214 złotych tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym. Podstawą rozstrzygnięcia był przepis art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku Prawo o adwokaturze. Wysokość należnego wynagrodzenia wynika z § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 5 oraz z § 2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.