Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 kwietnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Płocku, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Monika Lewandowska

Protokolant Anna Stelmasiak

po rozpoznaniu w dniu 6 kwietnia 2016 r. w Płocku,

na rozprawie

sprawy z powództwa S. F. (1) i J. F. (1)

przeciwko Przedsiębiorstwu (...) Spółce Akcyjnej w P.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego Przedsiębiorstwa (...) Spółki Akcyjnej w P. na rzecz powodów S. F. (1) i J. F. (1) kwotę 4.751,51 zł (cztery tysiące siedemset pięćdziesiąt jeden złotych pięćdziesiąt jeden groszy) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 marca 2013 roku do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo w pozostałej części;

3.  nie obciąża powodów kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego;

4.  nakazuje pobrać od powodów S. F. (1) i J. F. (1) solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Płocku kwotę 2.935,50 zł (dwa tysiące dziewięćset trzydzieści pięć złotych pięćdziesiąt groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

5.  nakazuje pobrać od pozwanego Przedsiębiorstwa (...) Spółki Akcyjnej w P. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Płocku kwotę 154,50 zł (sto pięćdziesiąt cztery złote pięćdziesiąt groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sygn. akt IC 922/13

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym dnia 16 kwietnia 2013 roku powodowie S. F. (1) i J. F. (1) wystąpili przeciwko Przedsiębiorstwu (...) Spółce Akcyjnej w P. z żądaniem zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 99.434,16 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 marca 2013 roku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 3.617,00 zł.

W uzasadnieniu żądania powodowie wskazali, iż są właścicielami – na zasadach wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej – nieruchomości o łącznej powierzchni 8,4378 ha położonej w miejscowości S., gminie P., składającej się z działek o nr ewidencyjnych (...), dla której Sąd Rejonowy w (...)IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...). Na przedmiotowej nieruchomości usytuowana jest infrastruktura techniczna pozwanego w postaci dwóch rurociągów naftowych o średnicy 600 mm i 800 mm wraz z kablem zasilającym (wybudowanych około 1970 roku) i jednego rurociągu naftowego o średnicy 800 mm wraz z kablem światłowodowym (wybudowanego w latach 2009 – 2010). Ogólna powierzchnia opisanych działek zajęta, zdaniem powodów, pod wskazaną infrastrukturę techniczną wraz ze strefami bezpieczeństwa, wynosi 1.9729 ha. Powodowie stwierdzili, iż nie wyrażali zgody na bezpłatne korzystanie przez pozwanego z będących ich własnością działek w opisanym zakresie. Pismem z dnia 18 lutego 2013 roku ich pełnomocnik wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 99.434,16 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z będącej własnością powodów nieruchomości przez okres 12 miesięcy. Powyższe pismo pozostało bez odpowiedzi. Powodowie wyjaśnili, że żądaną wysokość wynagrodzenia ustalili w oparciu o minimalną stawkę czynszu dzierżawnego ustaloną uchwałą nr (...) Rady Gminy P. z dnia 24 października 2007 roku.

W odpowiedzi na pozew z dnia 27 maja 2013 roku pozwany Przedsiębiorstwo (...) Spółka Akcyjna w P. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwany przyznał fakt, iż przez nieruchomość należącą do powodów przebiegają trzy rurociągi naftowe będące jego własnością, zgłosił jednak szereg zarzutów w obronie przed żądaniem pozwu.

Pozwany stwierdził, iż posiada tytuł prawny do korzystania z nieruchomości powodów. Wskazał, iż rurociągi przesyłowe były posadowione za zgodą właścicieli nieruchomości, a w wypadku jej braku występowano o wydanie decyzji administracyjnych w trybie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Takie decyzje, jak wskazał pozwany, skutkowały ograniczeniem prawa własności nieruchomości przez ustanowienie trwałego obowiązku znoszenia przez właściciela stanu ukształtowanego przebiegiem urządzenia przesyłowego. Pozwany przyznał, iż z uwagi na upływ kilkudziesięciu lat od posadowienia rurociągów, nie zachowała się całość dokumentacji związana z postępowaniami wywłaszczeniowymi. Powołał się jednak na dokumentację związaną z wypłatą odszkodowań w oparciu o art. 36 ustawy wywłaszczeniowej dokonanych w związku z budową I nitki rurociągu, mającej miejsce w roku 1963. Pozwany wyjaśnił także, że posiada decyzję wywłaszczeniową wydaną w trybie art. 35 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, wydaną przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w N. z dnia 20 czerwca 1969 roku nr (...) w związku z budową II nitki. Dalej pozwany wskazał, iż III nitka rurociągu została wybudowana za zgodą powodów, w oparciu o umowę z dnia 26 kwietnia 2005 roku nr 207/ (...)/05 i że nastąpiła już wypłata stosownego odszkodowania.

Na wypadek, gdyby Sąd nie podzielił powyższych argumentów, pozwany podniósł zarzut zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, polegającej na prawie nieodpłatnego usytuowania rurociągów dalekosiężnych pod nieruchomością powodów oraz na prawie korzystania z pasa gruntu niezbędnego do eksploatowania, remontów i modernizacji tych urządzeń.

Dalej pozwany wskazał, że roszczenia rozliczeniowe z art. 224 k.c. i 225 k.c. są roszczeniami uzupełniającymi jedynie roszczenia windykacyjne, co w konsekwencji oznacza, że nieziszczenie się przesłanek res vindicatio wyłącza możliwość wystąpienia z żądaniem zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy.

Pozwany zakwestionował twierdzenie pozwu, jakoby bezumownym korzystaniem z nieruchomości objęty był teren o powierzchni 1.9729 ha. Wskazał nadto, że zakres ewentualnego bezumownego korzystania z nieruchomości nie odnosi się do szerokości strefy bezpieczeństwa, ale powierzchni wystarczającej do prawidłowego korzystania z urządzeń, zgodnie z ich przeznaczeniem.

Wreszcie pozwany zakwestionował wysokość wynagrodzenia żądanego przez powodów.

Pozwany zaznaczył także, iż nie dał podstaw do wytoczenia niniejszego powództwa. Jego zdaniem, wbrew stanowisku wyrażonemu przez powodów, nie pozostawił bez odpowiedzi pisma powodów z dnia 18 lutego 2013 roku, lecz pismem z 23 kwietnia 2013 roku wezwał ich do przedstawienia dodatkowych dokumentów celem ustosunkowania się do roszczenia. Powodowie nigdy nie odnieśli się do tego wezwania, co zdaniem pozwanego, czyni pozew przedwczesnym.

W piśmie procesowym z dnia 25 kwietnia 2014 roku powodowie sprecyzowali żądanie pozwu oświadczając, iż żądają zasądzenia na ich rzecz kwoty 99.434,16 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z będącej ich własnością nieruchomości za okres od dnia 1 sierpnia 2010 roku do dnia 31 lipca 2011 roku (k. 397 – 398)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie S. F. (1) i J. F. (1) są właścicielami, na zasadach wspólności ustawowej małżeńskiej, nieruchomości, na którą składają się działki ewidencyjne: nr (...) o powierzchni 4.3878 ha i nr 177 o powierzchni 4.05 ha. Dla przedmiotowej nieruchomości Sąd Rejonowy w (...) IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...). (wypis z rejestru gruntów k. 9, treść KW nr (...) k. 60 - 67)

W roku 1969, tj. w dacie założenia Ewidencji gruntów i budynków obrębu S. nieruchomość stanowiąca własność powodów składała się z szeregu działek, należących do różnych właścicieli.

Na obecną działkę gruntu oznaczoną nr (...)składały się w części działki oznaczone ówcześnie numerami: (...).

Na obecną działkę gruntu oznaczoną nr (...)składały się w części działki oznaczone ówcześnie numerami: (...). (informacja Starostwa Powiatowego w N. k. 304 – 307)

W dniu 19 grudnia 1960 roku Prezydium Powiatowej Rady w N. wydało Zezwolenie nr(...), w którym, powołując się na art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, zezwoliło Przedsiębiorstwu (...) w Budowie w W. na budowę przewodów służących do przesyłania płynów „w pasie oznaczonym szczegółowo na załączonym planie sytuacyjnym” na gruntach gromad: B., P., S., Ł. i N.. W treści zezwolenia wskazano, iż osobom upoważnionym przez wnioskodawcę przysługuje prawo dostępu do przewodów i urządzeń w celu wykonywania czynności związanych z ich konserwacją. (zezwolenie k. 704)

W roku 1963 na terenie nieruchomości stanowiącej obecnie własność powodów posadowiony został rurociąg produktów naftowych - (...). Jego oddanie do użytku nastąpiło w dniu 31 grudnia 1963 roku. Długość odcinka w granicach dzisiejszej działki nr (...) wyniosła 214 m, zaś w granicach działki nr (...) m. (dokument przyjęcia środka trwałego k. 101, opinia biegłego z zakresu geodezji E. M. (1) k. 414 - 435)

W związku z budową I nitki rurociągu wypłacono uprawnionym odszkodowania za zniszczone plony i uprawy. (wycena odszkodowań, operat szacunkowy, protokoły, decyzje i orzeczenia o wysokości odszkodowania k. 189 – 221, 345 – 353, 357 – 364, 371 - 379)

Budowę II nitki rurociągu poprzedziło wydanie w dniu 20 czerwca 1969 roku przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w N. decyzji w trybie art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, zezwalającej Przedsiębiorstwu (...) w P. przeprowadzić budowę rurociągu przez nieruchomości położone m. in. na terenie wsi S.. W treści decyzji wskazano, iż dotyczy ona nieruchomości „stanowiących własność” lub „będących w posiadaniu” szeregu wymienionych tam z nazwiska osób. Zawarto w niej zapis, że osobom uprawnionym przez właściwy organ przysługuje prawo dostępu do urządzeń w celu ich budowy i konserwacji. (decyzja k. 107 – 119)

Rurociąg produktów naftowych - (...) oddany został do użytku dnia 1 grudnia 1971 roku. Długość odcinka w granicach dzisiejszej działki nr (...) wyniosła 214 m, zaś w granicach działki nr (...) m. (dokument przyjęcia środka trwałego k. 102, opinia biegłego z zakresu geodezji E. M. (1) k. 414 - 435)

W związku z budową II nitki rurociągu wypłacono właścicielom i posiadaczom nieruchomości, na których zlokalizowana została inwestycja, odszkodowania za zniszczone plony i uprawy. ( lista odszkodowań k. 120 – 122, protokoły, decyzje i orzeczenia o wysokości odszkodowania k. 222 – 253, 354 – 356, 365 - 370)

Na terenie obecnej działki nr (...) i II nitka rurociągu przebiegała jedynie przez działki oznaczone ówcześnie numerami: (...). Na terenie obecnej działki ewidencyjnej nr (...) rurociągi przecinały działki oznaczone w tamtym czasie numerami: (...).

Wskazane działki gruntu stanowiły własność lub pozostawały w posiadaniu następujących osób:

- działka nr (...) – wg wpisów w ewidencji w roku 1969 właścicielem działki była J. R.; na podstawie decyzji z kwietnia 1979 wpisano jako właściciela Państwowy Fundusz Ziemi; zaś na podstawie decyzji z sierpnia 1979 roku Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną w S.;

- działka nr (...) - wg wpisów w ewidencji w roku 1969 władającym działką był Państwowy Fundusz Ziemi;

- działka nr (...) - wg zapisów w ewidencji w roku 1969 władającą gruntem była S. F. (2); działka ta następnie uległa podziałowi na działki nr (...); od roku 1974 właścicielami działki (...) byli R. i J. F. (2), zaś od roku 1980 K. F.; od roku 1974 właścicielami działki nr (...) byli A. i A. F. (1);

- działka nr (...) - wg zapisów w ewidencji w roku 1969 władającym gruntem był L. P., na podstawie decyzji z grudnia 1969 roku jako właściciela ujawniono Państwowy Fundusz Ziemi; na podstawie decyzji z sierpnia 1970 roku jako podmiot władający gruntem ujawniono PGR N.;

- działka nr (...) - wg zapisów w ewidencji w roku 1969 właścicielem gruntu była R. S.; na podstawie decyzji z roku 1981 jako właściciela ujawniono Państwowy Fundusz Ziemi;

- działka nr (...) - wg zapisów w ewidencji w roku 1969 właścicielem gruntu był J. F. (3), na podstawie aktu własności ziemi z roku 1974 jako właściciele ujawnieni zostali J. i H. F.; na podstawie postanowienia Sądu z sierpnia 1981 roku jako współwłaścicieli ujawniono: H. F., C. F. i A. F. (2), zaś na podstawie umowy z grudnia 1981 roku – C. F. i A. F. (2).

- działka nr (...) - wg zapisów w ewidencji w roku 1969 osobą władającą gruntem była M. P. (1), ujawniona w ewidencji w roku 1974 jako właściciel;

- działka nr (...) – wg zapisów w ewidencji w roku 1969 władającym gruntem było Prezydium Powiatowej Rady Narodowej Powiatowy Zarząd Dróg Lokalnych w N.;

- działka nr (...) - wg wpisów w ewidencji w roku 1969 właścicielem działki była J. R., na podstawie decyzji z kwietnia 1979 wpisano jako właściciela Państwowy Fundusz Ziemi, zaś na podstawie decyzji z sierpnia 1979 roku Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną w S.;

- działka nr (...) - wg wpisów w ewidencji w roku 1969 władającym działką był Państwowy Fundusz Ziemi;

- działka nr (...) - wg wpisów w ewidencji w roku 1969 władającym działką był Państwowy Fundusz Ziemi;

- działka nr (...) – wg zapisów w ewidencji w roku 1969 władającym gruntem było Prezydium Powiatowej Rady Narodowej Powiatowy Inspektorat Wodnych Melioracji w N.;

- działka nr (...) - wg wpisów w ewidencji od roku 1969 władającym działką był Państwowy Fundusz Ziemi. (opinia biegłego geodety M. P. (2) k. 670 – 672, 716 - 720)

W wyniku scalenia gruntów, zatwierdzonego Decyzją Prezydenta m.s. Nr (...) (...) z dnia 8 września 1981 roku i Decyzją Urzędu Miasta S. Nr G.4.2 ps (...) z dnia 13 października 1986 roku powstały działki nr (...). (informacja Starostwa Powiatowego w N. k. 304 – 307)

Na podstawie umowy sprzedaży z dnia 17 października 1988 roku Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w S. nabyła od Skarbu Państwa m. in. niezabudowaną nieruchomość rolną, położoną we wsi S., oznaczoną nr: (...).

W wyniku podziału nieruchomości, z działki nr (...) powstała działka (...) (operat z roku 2001), zaś z podziału działki nr (...) powstała działka nr (...) (operat z roku 2003). (informacja Starostwa Powiatowego w N. k. 304 – 307; akt notarialny k. 673 – 675)

W dniu 18 grudnia 1998 roku sporządzony został akt komercjalizacji Przedsiębiorstwa (...) z siedzibą w P., na mocy którego przedsiębiorstwo zostało przekształcone w Przedsiębiorstwo (...) spółkę akcyjną, której jedynym akcjonariuszem był Skarb Państwa. Nowopowstała spóła wstąpiła we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na ich charakter prawny. (akt komercjalizacji k. 130 – 143)

W dniu 6 października 2003 roku powodowie zawarli z Rolniczą Spółdzielnią Produkcyjną w S. umowę sprzedaży warunkowej m. in. nieruchomości, na którą składały się działki oznaczone w ewidencji gruntów numerami: 176/40 i 177. W treści umowy wskazano, że nieruchomość ta została nabyta przez sprzedającego od Skarbu Państwa. W treści umowy zawarty został także zapis, że przez działki nr (...) przebiega strefa ochronna rurociągu naftowego (...). Przedstawiciele Spółdzielni sprzedali powodom przedmiotową nieruchomość pod warunkiem, że Agencja Nieruchomości Rolnych nie wykona prawa pierwokupu przysługującego jej z mocy art. 3 ust. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. Powodowie nabyli ostatecznie tę nieruchomość od Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w S. umową sprzedaży z dnia 4 grudnia 2003 roku, Rep. A nr (...) (akt notarialny umowy warunkowej k. 175 – 179, informacja Starostwa Powiatowego k. 304 - 307)

W dniu 26 kwietnia 2004 roku powodowie podpisali z pozwanym umowę nr (...). W treści tej umowy S. i J. F. (1), jako właściciele nieruchomości, na którą składają się działki ewidencyjne nr (...), wyrazili zgodę na wybudowanie na powyższej nieruchomości rurociągu naftowego (III nitki) wraz z linią światłowodową i urządzeniami towarzyszącymi, zobowiązali się udostępnić nieruchomość pozwanemu we wskazanym przez niego terminie na określony czas, w celu wykonania prac budowlanych oraz czynności konserwacyjnych i remontowych. Zgodnie z zapisem § 3 powodowie przyjęli do wiadomości, że zgoda na wybudowanie rurociągu naftowego wraz z linią światłowodową i urządzeniami towarzyszącymi dotyczy też, na podstawie przepisów prawa, późniejszego wchodzenia na teren nieruchomości pracowników pozwanej z celu wykonywania prac remontowo konserwacyjnych, wykonywania prac awaryjnych. § 10 przewidywał, że postanowienia umowy wywołują skutki względem następców prawnych właścicieli i inwestora.

W umowie wskazano, że odszkodowanie za spowodowane zniszczenia w trakcie prac pozwana wypłaci powodom w ciągu 30 dni od ich zakończenia, w oparciu o wycenę rzeczoznawcy. W § 4 umowy zawarto postanowienie, że czasowe zajęcie nieruchomości trwać będzie do końca sierpnia 2005 roku. Zgodnie z § 5 umowy, pozwany zobowiązał się wypłacić powodom odszkodowanie za szkody rzeczywiste i utracone korzyści związane z budową rurociągu naftowego wraz z linią światłowodową i urządzeniami towarzyszącymi, a w szczególności za straty w zasiewach, uprawach i zbiorach za okres faktycznego wyłączenia gruntu, straty w mieniu ruchomym i nieruchomym, w tym drzewa i rośliny, utrudnienia w korzystaniu z nieruchomości spowodowane umieszczeniem na nieruchomości rurociągu naftowego wraz z linią światłowodową i urządzeniami towarzyszącymi.

Odszkodowanie przyznane powodom zostało ustalone na podstawie operatu szacunkowego rzeczoznawcy majątkowego na kwotę 75.999 zł, przy czym kwotę 45.000 zł powodowie mieli otrzymać w terminie 30 dni od uzyskania przez pozwanego prawomocnego pozwolenia na budowę, zaś ostateczne rozliczenie nastąpić miało po zakończeniu wszystkich prac budowlanych i sporządzeniu z udziałem rzeczoznawcy i powodów, protokołu o stanie nieruchomości po zakończeniu budowy.

W § 15 umowy zawarte zostało oświadczenie powodów, że uznają za zaspokojone wszelkie roszczenia wynikające z lokalizacji rurociągu naftowego wraz z linią światłowodową w stosunku do Gminy i pozwanej.

Tego samego dnia spisano dwa protokoły, jeden dla każdej działki ewidencyjnej, z określeniem przewidywanej wysokości szkód, polegających na: zmniejszeniu wartości nieruchomości, utracie zbiorów truskawek, nakładach na wykonanie rekultywacji biologicznej, zmniejszeniu zdolności produkcyjnej oraz wynikłych z położenia światłowodu.

Przed podpisaniem umowy nie miały miejsca żadne indywidualne negocjacje pozwanego ze S. i J. F. (1). Formularz umowy przedstawiony im został przez przedstawiciela pozwanej, który twierdził, iż dotyczy ona okresu budowy rurociągu, zaś kwestia korzystania z nieruchomości w przyszłości zostanie uregulowana później. Powodom przekazano także informację, iż w przypadku odmowy podpisania przez nich umowy, stosowny organ wyda decyzję umożliwiającą pozwanemu przeprowadzenie inwestycji. Powodowie przed podpisaniem umowy nie korzystali z pomocy wykwalifikowanego pełnomocnika.

W czerwcu 2007 roku powodowie otrzymali z tytułem odszkodowania za szkody wyrządzone budową III nitki rurociągu kwotę 45.600 zł.

W dniu 9 lipca 2010 roku sporządzono protokół dotyczący stanu nieruchomości po zakończeniu budowy III nitki rurociągu. Powodowie oświadczyli w jego treści, iż nie wnoszą uwag do wykonania rekultywacji terenu i przejmują nieruchomość w użytkowanie. (umowa k. 123 – 126, protokoły k. 181 – 182, zeznania powoda k. 255 czas adnotacji 00:10:07 – 00:19:33; k. 737 – 738 czas adnotacji 00:08:17 – 00:22:14; zeznania powódki k. 738 czas adnotacji 00:25:29)

Rurociąg produktów naftowych -(...) i kabel światłowodowy zostały oddane do użytku dnia 23 lipca 2010 roku. Długość odcinka rurociągu w granicach działki nr (...) wyniosła 212 m, a kabla światłowodowego 216 m. Długość odcinka rurociągu w granicach działki nr (...) wyniosła 137 m, a kabla światłowodowego 139 m.

W dniu 9 sierpnia 2010 roku powodowie otrzymali pozostałą kwotę 30.399 zł tytułem odszkodowania za szkody związane z budową rurociągu. (lista wypłat odszkodowań k. 127 – 128, protokół k. 129, dokumenty przyjęcia środka trwałego k. 103 – 104, opinia biegłego z zakresu geodezji E. M. (1) k. 414 - 435)

W dniu 24 października 2007 roku Rada Gminy P. podjęła uchwałę nr (...) w sprawie ustalenia minimalnych stawek czynszu dzierżawnego za grunt mienia komunalnego Gminy P. wydzierżawionego na czas określony. W uchwale przewidziano m. in. stawkę 0,42 zł + 22% VAT za grunty „pozostałe”, inne niż użytkowane jako uprawy rolne, tereny upraw warzyw, kwiatów i trawników, punkty usługowe dla ludności, grunty z budynkami mieszkalnymi, garaże, tereny imprez widowiskowych, sportowych, obiekty handlowe, obiekty gospodarcze, zaplecza budowy itp. (uchwała z dnia 24 października 2007 k. 47 – 48)

Pismem z dnia 18 lutego 2013 roku pełnomocnik powodów wezwał pozwanego do zapłaty na ich rzecz wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości w kwocie 99.434,16 zł w terminie do dnia 4 marca 2013 roku, oświadczając, iż żądana kwota nie wyczerpuje całości roszczeń powodów oraz do uregulowania kwestii korzystania z nieruchomości na przyszłość. (wezwanie k. 43 - 46)

W piśmie z dnia 23 kwietnia 2013 roku, sporządzonym po dacie wniesienia pozwu inicjującego niniejsze postępowanie, pozwany poinformował pełnomocnika powodów, iż celem ustosunkowania się przez spółkę do zgłoszonego roszczenia koniecznym jest udokumentowanie posiadania tytułu prawnego do przedmiotowej nieruchomości w chwili obecnej i dacie posadowienia urządzeń przesyłowych, bądź wykazanie następstwa prawnego w tym zakresie, jak też wyjaśnienie, na czym polega podnoszone w piśmie powodów ograniczenie w korzystaniu z nieruchomości. Pozwany wskazał, iż po przedłożeniu wymienionych dokumentów możliwa będzie weryfikacja materiałów będących w jego posiadaniu, a tym samym ustosunkowanie się do zgłoszonego roszczenia. (pismo pozwanego wraz z dowodem nadania k. 145 - 147)

Zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gruntów Gminy P., zatwierdzonym uchwałą Rady Gminy w P. o nr (...) z dnia 22 października 2003 roku, a następnie uchwałą nr (...) z dnia 9 czerwca 2004 roku, działka nr (...) położona jest w większości na terenie rolnym, terenie obiektów ponadlokalnej infrastruktury technicznej w postaci systemu rurociągów naftowych wraz z urządzeniami towarzyszącymi oraz strefą bezpieczeństwa i częściowo na terenie komunikacji kołowej. Działka nr (...) położona jest w większości na terenie trwałych użytków zielonych, terenie obiektów ponadlokalnej infrastruktury technicznej w postaci systemu rurociągów naftowych wraz z urządzeniami towarzyszącymi oraz strefą bezpieczeństwa i częściowo na terenie komunikacji kołowej. (wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego k. 13, uchwała z dnia 22 października 2003 roku k. 14 – 29, uchwała z dnia 9 czerwca 2004 roku k. 30 - 42)

I, II i III nitka rurociągu, jak też kabel światłowodowy biegną przez działki o nr (...) równolegle do siebie. Od chwili wybudowania poszczególnych rurociągów były one eksploatowane przez pozwanego w sposób ciągły. Na terenach przedmiotowych działek nie zdarzały się sytuacje awaryjne, które pociągałyby za sobą konieczność wchodzenia na ich teren i odkrywania rurociągu celem dokonania napraw. Rurociągi nie wymagają konserwacji bezpośredniej. Teren, pod którym przebiegają patrolowany jest przez śmigłowiec raz na kwartał. Raz na rok stosowany jest obchód pieszy rurociągów, przy czym pracownicy pozwanego nie chodzą wzdłuż rurociągów, tylko obserwują teren z łatwo dostępnych punktów, tj. dróg, rowów melioracyjnych. Stan rurociągów jest poddawany kontroli z użyciem wewnętrznych tłoków badawczych. Na działce powodów brak jest słupków oznacznikowych i słupków kontrolno – pomiarowych, służących sprawdzaniu skuteczności ochrony antykorozyjnej. (zeznania R. B. k. 381 czas adnotacji 00:08:47, 00:14:17, 00:27:52; zeznania M. P. (3) k. 381 czas adnotacji 00:31:47, 00:35:53, 00:38:26; zeznania A. R. k. 381 czas adnotacji 00:49:22, 00:51:59)

Uchwała nr (...) Rady Gminy w P. z dnia 22 października 2003 roku w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gruntów gminy P. (etap IV wieś S.) w § 25 ust. 1 przewiduje dla naftociągu strefę bezpieczeństwa o szerokości 20 m. z każdej jego strony. (uchwała z dnia 22 października 2003 roku k. 14 – 29)

Uchwała nr (...) Rady Gminy P. z dnia 9 czerwca 2004 roku w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego fragmentu gminy P. w § 1 pkt 17 precyzuje, iż strefa bezpieczeństwa od rurociągu naftowego dalekosiężnego to obszar wyznaczony po obu stronach rurociągu naftowego, którego środek stanowi os rurociągu. W obszarze tym obowiązują zakazy wynikające ze stosownych przepisów szczególnych, w tym: zakaz wznoszenia budowli i składowania materiałów palnych. W strefie tej dopuszcza się podejmowanie przez operatora sieci czynności mających na celu zapobieganie wszelkiej działalności mogącej mieć wpływ na trwałość i prawidłową eksploatację rurociągu naftowego w sposób zgodny z przepisami odrębnymi. W strefie bezpieczeństwa obowiązuje wymóg uzgadniania wszelkich inwestycji dopuszczonych planem zagospodarowania oraz przepisami odrębnymi z zarządcą sieci na każdym etapie realizacji inwestycji. (uchwała z dnia 9 czerwca 2004 roku k. 30 - 42)

Powierzchnia obszaru objętego strefą bezpieczeństwa przewidzianą miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego Gminy P. (20 metrów od osi każdego ze skrajnych rurociągów, tj. II i III nitki, na każdą stronę) na działce nr (...) wynosi 1.0747 ha, zaś na działce nr (...) ha. ( opinia biegłego z zakresu geodezji E. M. (1) k. 414 – 435, 471 - 481)

Wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości gruntowej we wsi S., oznaczonej jako działki ewidencyjne nr (...), z tytułu posadowienia na niej urządzeń w postaci naftociągów z uwzględnieniem powierzchni wyżej opisanej strefy bezpieczeństwa, za okres od dnia 1 sierpnia 2010 roku do dnia 31 lipca 2011 roku wynosi 4.751,51 zł (dla działki nr (...) – 2.875,90 zł i dla działki nr (...) – 1.875,61 zł). (opinia biegłego z zakresu (...) k. 503 – 526, 564 – 570, 596 - 610)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w znacznej części w oparciu o wymienione w jego treści dokumenty prywatne i urzędowe. Ich autentyczność i wiarygodność nie były kwestionowane. Sąd oparł się także w czynionych ustaleniach na dokumencie w postaci opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji M. P. (4), sporządzonej na potrzeby postępowania o sygn. akt I Ns 417/13, toczącego się z udziałem stron przed Sądem Rejonowym w Nowym Dworze Mazowieckim. Na wskazany dokument w swoim stanowisku procesowym powoływali się powodowie. Pozwany nie zakwestionował zaś ostatecznie, w żadnej części, ustaleń i wniosków wypływających z treści przedmiotowej opinii. Opiera się ona zresztą na informacji przedstawionej przez Starostwo Powiatowe w N. z dnia 24 września 2013 roku, wobec której strony nie podnosiły żadnych zarzutów.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków R. B., M. P. (3) i A. R., pracowników pozwanej spółki. Ich twierdzenia dotyczące przebiegu rurociągu, jego eksploatacji i sposobu nadzorowania prawidłowości funkcjonowania urządzeń były zgodne, logiczne i konsekwentne.

Sąd uznał za fachową i wewnętrznie spójną opinię biegłej z zakresu geodezji E. M. (2). Przedstawiła ona w sposób logiczny poczynione ustalenia. W opinii uzupełniającej z dnia 25 czerwca 2014 roku, sporządzonej na wniosek powodów, biegła zaprezentowała szczegółowe wyniki pomiarów i obliczenia powierzchni stref bezpieczeństwa. Sporządziła czytelne mapy poglądowe. Opinia stanowi wiarygodną podstawę czynionych ustaleń faktycznych.

Sąd dał także wiarę wnioskom opinii biegłej w zakresie wyceny nieruchomości (...). Biegła przedstawiła szczegółowo okoliczności i dane leżące u podstaw określenia wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów w okresie od 1 sierpnia 2010 roku do 31 lipca 20011 roku. W kolejnych opiniach uzupełniających wyjaśniła rodzaj przyjętych metod badawczych, opisała okoliczności leżące u podstaw przyjęcia poszczególnych współczynników wpływających na ustalone wartości. W ocenie Sądu biegła zdołała przekonująco wyjaśnić wszelkie kwestie budzące wątpliwości stron. Po złożeniu przez nią ustnej opinii uzupełniającej na rozprawie w dniu 23 września 2015 roku, w treści której odniosła się ona do wszelkich zarzutów formułowanych przez stronę powodową, dalsze zastrzeżenia do wskazanych w opinii wniosków nie były zgłaszane. Strony nie składały także wniosków o dopuszczenie dowodu z opinii kolejnego biegłego na te same okoliczności.

Przyjęta przez biegłą metoda określenia wysokości należnego powodom wynagrodzenia uwzględnia przesłanki, którymi nakazuje się kierować Sąd Najwyższy m. in. w uchwale z dnia 17 czerwca 2005 r., sygn. akt III CZP 29/05, czy też w wyroku z dnia 3 lutego 2010 r., sygn. akt II CSK 444/09. Do przesłanek tych należą: stopień ingerencji posiadacza w prawo własności, wartość nieruchomości oraz jej przeznaczenie, możliwy sposób korzystania w tym samym czasie z nieruchomości przez właściciela, nominalne rynkowe stawki czynszu (dzierżawy) podobnych nieruchomości. Mając na uwadze powyższe, Sąd uznał opinię biegłej M. K. za rzetelną podstawę dokonywanych ustaleń.

Sąd nie czynił natomiast ustaleń w oparciu o kopie map złożonych przez pozwanego na kartach 105, 106, 117 i 118 akt sprawy. Pomimo podnoszonych przez powodów zarzutów wobec treści tych dowodów i akcentowania, iż nie sposób ustalić ich autora oraz zweryfikować, czy rzeczywiście przedstawiają strukturę własnościową obecnych działek (...) w roku 1959 i 1968, powód nie wyjaśnił źródła pochodzenia map, ani tego kto i w jakich okolicznościach dokonał na nich odręcznej adnotacji o treści „1959 r”, „1968 r”. Nadto zauważyć należy, iż na mapach tych brak jest jednoznacznego określenia numerów poszczególnych działek, umożliwiającego weryfikację ich treści z informacjami zawartymi w piśmie Starostwa Powiatowego w N. (k. 304 – 307).

Sąd nie dał wiary zeznaniom J. F. (1) w części, w jakiej powód wskazywał, iż o istnieniu na jego nieruchomości rurociągów przesyłowych dowiedział się dopiero kilka lat po jej nabyciu. Przeczy temu treść aktu notarialnego warunkowej umowy sprzedaży zawartej między powodami a Rolniczą Spółdzielnią Produkcyjną w S. w dniu 6 października 2003 roku, w którym wskazano jasno, iż przez działki nr (...) przebiega strefa ochronna rurociągu naftowego (...). Nie sposób uznać, w świetle zasad doświadczenia życiowego, iż powodowie, nabywając nieruchomości o tak znacznym obszarze, a tym samym wartości, nie zapoznali się z ich stanem faktycznym, jak też z treścią zawieranej umowy sprzedaży.

Sąd dał natomiast wiarę J. F. (1) w zakresie, w jakim twierdził, iż powodowie podczas zawierania umowy z dnia 26 kwietnia 2005 roku nie obejmowali swoim zamiarem udzielenia pozwanemu zgody na nieodpłatne korzystanie z nieruchomości w przyszłości. J. F. (1) wskazywał przy tym, iż umowę „czytał w drzwiach”, zapewniony przez osobę przybyłą w imieniu pozwanego, że dotyczy ona jedynie okresu budowy rurociągu. Nie miał możliwości skorzystania z pomocy radcy prawnego. Powód wskazywał, iż został poinformowany, że w przypadku nie podpisania przez nich przedmiotowej umowy, Starostwo wyda decyzję, która i tak umożliwi realizację inwestycji. Nadto twierdził, że przedstawiciel pozwanego zapewniał o uregulowaniu w późniejszym terminie kwestii korzystania przez pozwanego z nieruchomości po wybudowaniu rurociągu. Podobne twierdzenia na temat okoliczności podpisywania umowy zaprezentowała powódka S. F. (1). Zeznania powodów w tym zakresie były spójne, logiczne i wiarygodne.

Podkreślenia wymaga fakt, iż pozwany nie przedstawił żadnego przeciwdowodu, wykazującego, że rozmowy między stronami poprzedzające podpisanie umowy miały inny przebieg, bądź, iż strony obejmowały zgodnym zamiarem przypisanie postanowieniom umowy znaczenia zaprezentowanego w stanowisku procesowym spółki.

Treść dokumentu umowy wskazuje jednocześnie, że pozwany przygotował uprzednio jej blankietowy formularz, wypełniany danymi właścicieli poszczególnych nieruchomości leżących na trasie III nitki rurociągu, co czyni w świetle doświadczenia życiowego, wiarygodnymi twierdzenia strony powodowej, iż podpisaniu umowy nie towarzyszyły żadne indywidualne negocjacje.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem, podzielanym przez Sąd orzekający w całości, właścicielowi nieruchomości przysługuje przeciwko przedsiębiorstwu eksploatującemu urządzenia przesyłowe, jako posiadaczowi służebności przesyłu (zaś przed dniem 3 sierpnia 2008 r. - służebności odpowiadającej treścią tej służebności) będącemu w złej wierze, roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości w zakresie potrzebnym do wykonywania służebności. Podstawą prawną owego roszczenia jest norma art. 225 i 224 § 2 w związku z art. 352 § 2 k.c. Jednocześnie roszczenie to przysługuje właścicielowi nieruchomości, niezależnie od zgłoszenia roszczenia określonego w art. 222 § 2 k.c. (tak m. in. uchwała SN z dnia 17 czerwca 2005 r., III CZP 29/05; uchwała SN z dnia 24 lipca 2013 r. III CZP 36/13).

Dla prawidłowego rozstrzygnięcia niniejszego sporu należy zatem w pierwszej kolejności rozważyć, czy pozwany posiada tytuł prawny do korzystania z nieruchomości powodów w sposób opisany powyżej, w szczególności, czy dysponuje on decyzjami administracyjnymi wydanymi w trybie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (dalej u.z.t.w.n.).

Co do zasady należy zgodzić się z pozwanym, iż skutkiem ostatecznej decyzji administracyjnej wydanej na podstawie art. 35 u.z.t.w.n., było ograniczenie prawa własności nieruchomości przez ustanowienie trwałego obowiązku znoszenia przez właściciela w sferze, w której może być wykonywana własność nieruchomości, stanu ukształtowanego przebiegiem zainstalowanego urządzenia przesyłowego (tak SN w wyroku z 21.02.2009 r., II CSK 394/08, z 20.03.2002 r., V CKN 1863/00, 8. 06. 2005 r., V CK 679/04, z 8. 06. 2005 r., V CK 680/04, z 10. 11. 2005 r., III CZP 80/05, OSNC 2006, Nr 9, poz. 146). Skoro ograniczenie własności na podstawie art. 35 u.z.t.w.n. mieści się granicach szeroko rozumianego wywłaszczenia, to wiąże się z trwałością stanu, jaki decyzja wydana na podstawie tego przepisu stwarza, obejmując sobą każdoczesnego właściciela nieruchomości, której dotyczy oraz każdoczesnego przedsiębiorcę przesyłowego wstępującego w miejsce pierwotnego adresata decyzji. Niekiedy w orzecznictwie łączy się ze sobą trwałe ograniczenie własności nieruchomości spowodowane decyzją z art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. ze skutkiem, jakim jest obowiązek udostępnienia nieruchomości w celu przeprowadzenia czynności konserwatorskich, gdy to potrzebne (art. 35 ust. 2 u.z.t.w.n.), a co pozwala uznać to ograniczenie za swego rodzaju służebność nazywaną służebnością publiczną lub służebnością przesyłową, która po wydaniu takiej decyzji administracyjnej powstawała z mocy prawa (tak: SN w post. z 17.12.2008 r., I CSK 171/08, podobnie w wyroku z 29.01.2008 r., IV CSK 410/07). Zatem należy uznać, że decyzja wydana na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. z 12 marca 1958 r. jest tytułem prawnym dla przedsiębiorcy przesyłowego do stałego korzystania z wymienionej w tej decyzji nieruchomości (tak SN w uchwale z 20.01.2012 r., III CZP 116/09, OSNC, Dz. U. z 2010 r. Nr 3, poz. 92, Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 27 grudnia 2013 r. I ACa 805/13).

Decyzji takiej, będącej podstawą do daleko idącego ograniczenia prawa własności, stawia się jednak szczególne wymagania. Sąd orzekający podziela w pełni stanowisko wyrażone m. in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2014 r., sygn. akt IV CSK 724/13, iż ze względu na wywłaszczeniowy charakter decyzji wydawanej na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. oraz jej skutki prawne (trwałe ograniczenie prawa własności skuteczne wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości oraz nabycie wynikających z ustawy uprawnień przez przedsiębiorstwo przesyłowe) powinna ona od strony przedmiotowej wskazywać nieruchomość, której dotyczy. Wzgląd na konstytucyjną ochronę praw majątkowych wyrażoną w art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, uzasadnia rygorystyczne wymagania dotyczące tego aspektu treści decyzji administracyjnej o charakterze wywłaszczeniowym. W razie wydania takiej decyzji z niedokładnym określeniem nieruchomości, której dotyczy, ustalenie jej zakresu przedmiotowego może nastąpić przy wykorzystaniu innych elementów zawartych w treści tej decyzji, w tym dotyczących wymienionych w decyzji stron tego postępowania, o ile pozwala to na jednoznaczne przyporządkowanie nieruchomości wymienionym w decyzji stronom postępowania administracyjnego będących właścicielami lub użytkownikami wieczystymi określonych nieruchomości.

Ponadto stroną postępowania administracyjnego, którego przedmiotem było wydanie tej decyzji, powinien być właściciel (odpowiednio użytkownik wieczysty) nieruchomości. Zgodnie bowiem z art. 28 k.p.a., stroną w postępowaniu administracyjnym jest m.in. każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie. Strona postępowania administracyjnego powinna również być wymieniona w decyzji, co jest jej obligatoryjnym elementem (art. 107 § 1 k.p.a.).

Skuteczność zarzutu pozwanego i treść przedstawianych przez niego decyzji musi być zatem badana w kontekście przywołanych wyżej poglądów.

Zezwolenie z dnia 19 grudnia 1960 roku, na które powołuje się pozwany w odniesieniu do I nitki rurociągu w ogóle nie zawiera oznaczenia nieruchomości, których dotyczy. Powołuje się ogólnie na „grunty gromad: B., P., S., Ł. i N.” oraz „załączony plan sytuacyjny”. Plan ten nie został jednak przedstawiony przez pozwanego. Zezwolenie nie wymienia także właścicieli wywłaszczanych nieruchomości. Nie jest możliwe zatem stwierdzenie w jakikolwiek sposób, czy decyzja ta w ogóle odnosiła się do obecnych działek o nr (...).

Decyzja z dnia 20 czerwca 1969 roku, która miała być podstawą posadowienia II nitki rurociągu zawiera podobne wady. Nie oznacza ona dostatecznie nieruchomości, których dotyczy. Nie podaje ich numerów ewidencyjnych, wskazując tylko ogólnie na: „nieruchomości położone na terenie wsi (...) S.”. Jakkolwiek decyzja ta wymienia osoby, których praw ma dotyczyć z imienia i nazwiska, to nie czyni tego w sposób umożliwiający identyfikację ich nazwisk z konkretną nieruchomością. W jej treści wskazano bowiem, iż nieruchomości objęte decyzją „stanowią własność” lub są „w posiadaniu” wymienionych osób. Nie sposób zatem wywodzić stanowczych wniosków z zestawienia jej treści z dokumentacją zgromadzoną w archiwach, opisaną w piśmie Starostwa Powiatowego w N. z dnia 24 września 2013 roku, przedstawiającą dane ówczesnych właścicieli spornego terenu. Prawdopodobnym jest bowiem, iż w treści decyzji wskazano posiadacza nieruchomości, podczas gdy właścicielem w ówczesnym czasie był ktoś inny. Po drugie, przy nazwiskach wymienionych osób nie wskazano lokalizacji działki gruntu, przez którą ma przebiegać rurociąg, lecz miejsce ich zamieszkania, które nie zawsze były przecież tożsame.

Jednocześnie, z uwagi na daleko idące skutki decyzji podejmowanych na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n., o których była mowa wyżej, nie jest możliwe wywodzenie istnienia ostatecznej decyzji administracyjnej wydanej wobec nieruchomości powodów ze szczątkowych dokumentów wskazujących na wypłacenie rolnikom odszkodowania za utracone zbiory i plony. Wynika to chociażby z faktu, iż osoby wskazane jako odbiorcy odszkodowania mogły być jednocześnie właścicielami (posiadaczami, dzierżawcami itp.) więcej niż jednej działki gruntu. Nie jest zatem możliwe jednoznaczne stwierdzenie, z jakiego tytułu otrzymały one przedmiotowe odszkodowanie. Dokumentacja wypłaty odszkodowań nie precyzuje nieruchomości, na których znajdowały się utracone zbiory i plony.

Podkreślenia wymaga przy tym fakt, iż także odmienna interpretacja znaczenia przywołanych dokumentów, zgodna ze wskazaniami pozwanego, nie doprowadziłaby do ustalenia, iż posiada on tytułu prawny do korzystania z nieruchomości powodów. Należy bowiem zwrócić uwagę na fakt, iż w dacie posadowienia zarówno I, jak i II nitki rurociągu część działek gruntu, wchodzących w skład obecnych działek nr (...) stanowiła własność Skarbu Państwa. W dacie powstania ewidencji gruntów Skarb Państwa (Państwowy Fundusz Ziemi, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej) wskazany był jako podmiot „władający” działkami o nr: (...). Przyjąć należy zatem, iż w stosunku do tych działek nie były wydawane żadne decyzje w trybie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n., gdyż brak było jakiegokolwiek uzasadnienia do wywłaszczania na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości, będących jego własnością.

W przypadku dokonania interpretacji złożonych dokumentów zgodnie z wolą pozwanego możliwe byłoby zatem - co najwyżej - ustalenie, iż pozwany legitymuje się tytułem prawnym do korzystania z części nieruchomości powodów. Pozwany nie postawił jednak żadnych twierdzeń, ani nie zaoferował dowodów, które pozwoliły na określenie, jaka część obszaru dzisiejszych działek nr (...) stanowiła wówczas własność Skarbu Państwa i w stosunku do jakiej części owych działek mogły zapaść decyzje o charakterze wywłaszczeniowym. Tymczasem to na pozwanym, jako stronie wywodzącej z tych okoliczności korzystne dla siebie skutki prawne, spoczywał ciężar dowodzenia w tym zakresie.

Reasumując, brak jest podstaw do przyjęcia, iż pozwany legitymuje się tytułem prawnym do korzystania z nieruchomości powodów, wydanym w związku z posadowieniem na niej I i II nitki rurociągu.

Odnosząc się natomiast do III nitki rurociągu oraz linii światłowodowej wskazać należy, co następuje:

Pozwany argumentował, iż III nitka rurociągu została pobudowana za zgodą właścicieli, w oparciu o umowę z dnia 26 kwietnia 2005 roku, z czym wiązała się wypłata stosowanego odszkodowania, ustalonego między stronami, co czyni roszczenie powodów bezpodstawnym. Powodowie przyznali, że wyrazili zgodę na budowę III nitki i czasowe zajęcie ich nieruchomości, jak też, że zostało im przyznane odszkodowanie w kwocie 75.999 zł. Podnosili jednak, że wypłacone odszkodowanie obejmowało jedynie szkody związane bezpośrednio z budową III nitki, takie jak: utrata pożytków z uprawy, nakłady na rekultywację biologiczną, szkody wynikające ze zmniejszenia się zdolności produkcyjnej w okresie porekultywacyjnym oraz zmniejszenie się wartości nieruchomości. Powodowie argumentowali, iż umowa nie przyznawała pozwanemu prawa do nieodpłatnego korzystania z nieruchomości w przyszłości, zaś kwestia wynagrodzenia z tego tytułu nie była w ogóle nią objęta.

Przyjęcie interpretacji zapisów umowy z dnia 26 kwietnia 2005 roku zaprezentowanej przez pozwanego, prowadziłoby do wniosku, iż strony na jej podstawie ustanowiły prawo spółki do nieograniczonego czasowo korzystania z gruntu powodów dla eksploatacji rurociągu, jego konserwacji i ewentualnych napraw, dla pozwanych zaś obowiązek znoszenia tego stanu rzeczy bez wynagrodzenia. Co więcej, zapis § 10 umowy wskazywał przy tym: „strony ustalają, że postanowienia tej umowy wywołują skutki względem następców prawnych Właściciela i Inwestora”, a zatem złożone oświadczenia woli miały odnosić bezpośredni skutek także wobec następców prawnych powodów. Jednocześnie oświadczenie powodów, jako właścicieli nieruchomości, na której ciążyć miało uprawnienie pozwanej nie przyjęło formy aktu notarialnego, przewidzianej art. 245 k.c.

Słusznie powodowie wskazują zatem, iż pozwany wywodzi z faktu zawarcia przedmiotowej umowy twierdzenie o ustanowieniu zobowiązania o charakterze obligacji realnej, tj. zobowiązania polegającego na trwałym ograniczeniu prawa właściciela do korzystania z gruntu, wiążącym każdoczesnego nabywcę nieruchomości. Tymczasem „zobowiązania te mogą być ustanawiane tylko wówczas, gdy przewiduje je ustawa, ponieważ wyznaczają one jednocześnie obowiązki dla osób trzecich pozostających poza powołanym do życia stosunkiem prawnym. Treść wzajemnych uprawnień i obowiązków składających się na obligację realną musi być zatem określona w przepisie rangi ustawowej i w żadnym razie nie może być ustanowiona mocą woli stron, tj. w drodze umowy. Oznacza to, że niedopuszczalne jest konstruowanie zobowiązań formalnie o charakterze względnym (w istocie obligacji realnych), które swoją treścią odpowiadałyby ograniczonemu prawu rzeczowemu (służebności gruntowej) i wiązały każdoczesnego właściciela gruntu obciążonego. Prowadziłoby to bowiem do obejścia zasady numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych.” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2009 r. II CSK 493/08) Podkreślenia wymaga fakt, iż w dacie podpisywania przez strony przedmiotowej umowy nie istniała jeszcze regulacja służebności przesyłu, przewidziana normą art. 305 ¹ i następnych k.c. Ponadto oświadczenie powodów nie przyjęło formy aktu notarialnego.

Co więcej, umowa w swoim § 2 wskazywała wyraźnie, że jej skutki mają trwać przez określony czas. Czytamy w nim bowiem, iż: „właściciel nieruchomości wyraża zgodę na wybudowanie na powyższej nieruchomości rurociągu naftowego wraz z linią światłowodową i zobowiązuje się udostępnić nieruchomość Inwestorowi we wskazanym przez niego terminie na określony czas w celu wykonania prac budowlanych oraz czynności konserwacyjnych i remontowych”. § 4 precyzował, iż czasowe zajęcie nieruchomości przez pozwaną trwać będzie aż do zakończenia całości robót, do końca miesiąca sierpnia 2005 roku.

W § 3 powodowie „przyjęli do wiadomości”, że zgoda na wybudowanie rurociągu naftowego wraz z linią światłowodową i urządzeniami towarzyszącymi dotyczy też – na podstawie przepisów prawa – późniejszego wchodzenia na teren nieruchomości pracowników inwestora w celu wykonywania prac remontowo – konserwacyjnych i wykonywania prac awaryjnych. Przedmiotowy zapis wskazuje jednoznacznie, iż naruszenie w tym zakresie prawa własności powodów w przyszłości miało następować na podstawie „ przepisów prawa”, a nie na mocy jedynie umowy stron. Wskazany zapis należy czytać łącznie z § 14, zgodnie z którym „właściciel przyjmuje do wiadomości treść art. 124 ust. 6 ustawy z 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami, w myśl którego inwestorowi, z mocy samego prawa, przysługuje realizowane w trybie administracyjnym prawo do wchodzenia za odszkodowaniem na nieruchomość w celu wykonania prac związanych z konserwacją lub usuwaniem awarii”. Umowa odwołuje się zatem do szczególnego wypadku ograniczenia wykonywania prawa własności lub prawa użytkowania wieczystego na podstawie decyzji administracyjnej. Powyższe okoliczności także przeczą możliwości przyjęcia, iż strony objęły zgodnymi oświadczeniami woli zapewnienie pozwanemu umownego prawa do korzystania z nieruchomości powodów w jakimkolwiek zakresie w przyszłości, tj. po wybudowaniu rurociągu.

Także z zapisu zawartego w § 15 umowy, mającego brzmienie: „właściciel oświadcza, że uznaje za zaspokojone wszelkie roszczenia wynikające z lokalizacji rurociągu naftowego wraz z linią światłowodową w stosunku do Gminy P. i (...) S.A.” nie sposób wywodzić twierdzenia, iż powodowie zrzekli się roszczeń do pozwanego o wynagrodzenie za korzystanie z ich nieruchomości.

Sąd orzekający podziela pogląd, zgodnie z którym norma art. 65 k.c. czyni zasadnym przyjmowanie metody kombinowanej wykładni oświadczeń zawartych w umowach, obejmującej dwie fazy. W pierwszej fazie sens oświadczenia woli ustala się, mając na uwadze rzeczywiste ukonstytuowanie się znaczenia między stronami. Na tym etapie wykładni priorytetową regułę interpretacyjną oświadczeń woli składanych indywidualnym adresatom stanowi rzeczywista wola stron. „Jeżeli natomiast okaże się, że strony nie przyjmowały tego samego znaczenia oświadczenia woli, konieczne jest przejście do drugiej fazy wykładni (obiektywnej), w której właściwy dla prawa sens oświadczenia woli ustala się na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak, jak adresat sens ten zrozumiał i rozumieć powinien. Za wiążące uznać trzeba w tej fazie wykładni takie rozumienie oświadczenia woli, które jest wynikiem starannych zabiegów interpretacyjnych adresata. Decydujący jest normatywny punkt widzenia odbiorcy, który z należytą starannością dokonuje wykładni zmierzającej do odtworzenia treści myślowych osoby składającej oświadczenie woli. Przeważa tu zatem ochrona zaufania odbiorcy oświadczenia woli nad wolą, a ściślej nad rozumieniem nadawcy. Nadawca bowiem formułuje oświadczenie i powinien uczynić to w taki sposób, aby było ono zgodnie z jego wolą zrozumiane przez odbiorcę. Wykładnia obiektywna sprzyja pewności stosunków prawnych, a tym samym i pewności obrotu prawnego.” (wyrok SA w Gdańsku z dnia 6 sierpnia 2015 roku, sygn. akt V ACa 415/14)

Jak wynika z twierdzeń stron, zaprezentowanych w toku niniejszego procesu, nie przypisywały one wskazanemu zapisowi takiego samego znaczenia. Powodowie stoją bowiem na stanowisku, iż nigdy nie wyrażali zgody na bezpłatne korzystanie z ich działek przez pozwanego w przyszłości, co więcej, byli zapewniani, iż ta kwestia zostanie rozwiązana umownie na dalszym etapie.

W tej sytuacji ochronie podlega punkt widzenia powodów, jako adresatów oświadczenia. Bezsprzecznym jest bowiem, iż treść umowy została przygotowana przez pozwanego, będącego jednocześnie profesjonalnym uczestnikiem obrotu gospodarczego, posiadającego wykwalifikowaną obsługę prawną i doświadczenie w zawieraniu tego rodzaju zobowiązań. Na pozwanym spoczywał zatem obowiązek sformułowania proponowanej treści oświadczeń woli w sposób klarowny i jednoznaczny. Sformułowanie „roszczenia związane z lokalizacją” mogą być rozumiane przez starannego adresata, jako roszczenia wynikające jedynie z faktu posadowienia rurociągu w danym miejscu, a zatem przewidziane w treści § 5 odszkodowania za szkody rzeczywiste i utracone korzyści wyrządzone budową. Należy zauważyć, iż zgodnie z regułami języka polskiego, „lokalizacja” to „miejsce, w którym znajduje się lub ma się znaleźć jakiś obiekt” lub „określenie położenia jakiegoś obiektu” (Słownik języka polskiego PWN). Zapis: „wszelkie roszczenia wynikające z lokalizacji rurociągu wraz z linią światłowodową” nie może być zatem utożsamiany znaczeniowo ze stwierdzeniem: „wszelkie roszczenia wynikające z korzystania z nieruchomości w przyszłości przez pozwanego”.

Jak wskazuje się zasadnie w orzecznictwie (np. wyrok SN z dnia 30 maja 2014 r. III CSK 224/13; wyrok SN z dnia 3 października 2008 r. I CSK 125/08), pod względem skutków materialnoprawnych oświadczenie o zrzeczeniu się roszczeń jest podobne do zwolnienia z długu (art. 508 k.c.). Zwolnienie z długu przyszłego należy uznać za czynność dopuszczalną, jednakże podobnie jak w wypadku wierzytelności przyszłej, również zwolnienie z długu przyszłego wymaga dostatecznego sprecyzowania obowiązku świadczenia, od którego dłużnik ma być zwolniony. Przedmiotowy zapis umowny z całą pewnością nie spełnia wymogu jednoznacznego skonkretyzowania przyszłego długu, którego dotyczy.

Niezależnie od powyższego wskazać należy, iż „korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej na podstawie oświadczenia złożonego bez formy aktu notarialnego jest posiadaniem tej służebności w złej wierze” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2005 r. V CK 700/04), co także implikuje obowiązek zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy za okres wskazany w pozwie.

Pozwany nie wykazał zatem posiadania tytułu prawnego do nieodpłatnego korzystania z nieruchomości powodów w zakresie III nitki rurociągu i kabla światłowodowego.

W tej sytuacji rozważenia wymaga podniesiony przez pozwanego zarzut zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, polegającej na prawie nieodpłatnego usytuowania rurociągów dalekosiężnych pod nieruchomością powodów oraz na prawie korzystania z pasa gruntu niezbędnego do eksploatowania, remontów i modernizacji tych urządzeń.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 października 2008 r. sygn. akt III CZP 89/08: przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu (art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c.) dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa. Ustanowienie służebności przesyłu następuje na rzecz przedsiębiorcy, a jej nabycie w drodze zasiedzenia następuje przez przedsiębiorcę, a nie na rzecz właściciela nieruchomości władnącej lub przez takiego właściciela. Przy instytucji przesyłu kategoria "nieruchomości władnącej" w ogóle nie występuje. Oznaczenie takiej nieruchomości jest więc dla ustanowienia lub nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu niepotrzebne.

Jak wskazano w uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 9 sierpnia 2011 r., III CZP 10/11, nabycie służebności gruntowej przez zasiedzenie następuje na rzecz jej posiadacza, a jest nim ten, kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności (art. 352 k.c.); do posiadania służebności stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy. W przypadku posiadania służebności gruntowej w rachubę nie wchodzi, jak przy nabyciu własności, posiadanie samoistne, lecz posiadanie w zakresie odpowiadającym treści służebności. Podmiot wykonujący służebność korzysta z cudzej rzeczy tylko w oznaczonym zakresie, nierzadko bardzo wąskim, w istocie nie władając nią. Posiadanie służebności gruntowej jest więc posiadaniem specyficznym (art. 336 k.c.), a posiadanie prowadzące do zasiedzenia służebności gruntowej polega na korzystaniu z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność; władanie w zakresie służebności gruntowej musi być wykonywane dla siebie (cum animo rem sibi habendi).

Pozwany twierdząc, iż doszło do upływu wymaganego terminu zasiedzenia warunkowanego dobrą wiarą wskazywał jednocześnie na normę art. 176 k.c. i podnosił, że jest uprawniony do doliczenia do swojego posiadania okresu posiadania Skarbu Państwa, mającego miejsce przed dniem 1 lutego 1989 roku. Stanowisko to w świetle okoliczności sprawy jest jednak błędne.

Jak wynika z poczynionych powyżej ustaleń, niektóre spośród uprzednio wydzielonych działek gruntu, tworzących obecne działki r 177 i 176/40 należały do Państwowego Funduszu Ziemi w dacie posadowienia rurociągów, inne zaś będące ówcześnie własnością osób fizycznych, stały się własnością Skarbu Państwa później, w bliżej nie ustalonym terminie. Pozwany nie udowodnił przy tym, jaką część dzisiejszej nieruchomości powodów stanowiła każda z tych grup. W tym kontekście istotnym jest jednak, że w roku 1988, kiedy to doszło do nabycia nieruchomości przez Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną w S., nieruchomość stanowiła w całości własność Skarbu Państwa (akt notarialny k. 175 - 179).

W tym miejscu zauważyć należy zatem, iż nawet gdyby doszło do zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu na którejkolwiek z działek przed nabyciem jej własności przez Skarb Państwa, służebność taka wygasłaby na skutek konfuzji, w myśl art. 247 k.c., zgodnie z którym ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej.

Jednocześnie, z uwagi na treść art. 128 k.c., do dnia 1 lutego 1989 r. obowiązywała zasada jednolitej własności państwowej, co oznacza że Skarb Państwa był właścicielem zarówno nieruchomości państwowych, jak i mienia (urządzeń przesyłowych) państwowych osób prawnych pozostających w zarządzie tych osób. W takiej sytuacji nie mogło w ogóle być mowy o posiadaniu prowadzącym do zasiedzenia w okresie, kiedy właścicielem gruntu był Skarb Państwa. Jak bowiem wskazano zasadnie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2010 r. II CSK 465/09, jeśli właścicielem nieruchomości obciążonej jak i posiadaczem służebności gruntowej przesyłu oraz właścicielem nieruchomości władnącej był Skarb Państwa, nie mogło w ogóle w tym czasie dojść do zasiedzenia służebności gruntowej przesyłu, skoro właściciel nie może nabyć przez zasiedzenie służebności gruntowej na nieruchomości stanowiącej jego własność. Zgodnie z art. 176 k.c. - zarówno stosowanym w związku z art. 172 k.c., jak i w związku z art. 292 k.c. - posiadacz na potrzeby zasiedzenia do czasu swego posiadania może doliczyć czas posiadania poprzednika tylko o tyle, o ile do przeniesienia posiadania lub dziedziczenia doszło podczas biegu zasiedzenia, co oczywiście wyklucza doliczenie przez obecnego posiadacza czasu posiadania poprzednika, który był posiadaczem uprawnionym (właścicielem).

Innymi słowy, samoistny posiadacz nie może doliczyć do swojego posiadania czasu posiadania właściciela. Ponadto, stosownie do treści art. 172 k.c., dla uzyskania własności wskutek zasiedzenia konieczne jest "nieprzerwane" posiadanie służebności, które w niniejszej sprawie nie występuje, wskutek przerwy spowodowanej "właścicielskim" posiadaniem przez Skarb Państwa nieruchomości obciążonej, władnącej i urządzeń przesyłowych.

Z tej przyczyny, kwestia dobrej lub złej wiary posiadacza w okresie do dnia 17 października 1988 roku, pozostaje bez znaczenia w niniejszej sprawie. W tej zaś dacie, tj. z chwilą nabycia nieruchomości przez Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną w S., pozwany bezsprzecznie pozostawał w złej wierze. Przy zachowaniu należytej staranności był on bowiem w stanie stwierdzić, iż nie posiada żadnego tytułu prawnego do korzystania z przedmiotowej nieruchomości (brak skutecznej decyzji administracyjnej, brak jakichkolwiek umów zawartych w formie aktu notarialnego itp.)

Zasada jednolitego funduszu własności państwowej została uchylona z dniem 1 lutego 1989 roku, na skutek nowelizacji art. 128 k.c. Z tą chwilą państwowe osoby prawne uzyskały zdolność do nabywania praw i obowiązków bezpośrednio w swoim imieniu i na swoją rzecz. Nowelizacja ta nie dokonała jednak ex lege przekształcenia stosunków własnościowych państwowych osób prawnych w stosunku do składników majątku, które w dniu 1 lutego 1989 roku były w zarządzie tych osób. Dopiero wejście w życie art. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości spowodowało, że grunty stanowiące własność Skarbu Państwa będące w dniu 5 grudnia 1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż Skarb Państwa stawały się z tym dniem, z mocy prawa, przedmiotem użytkowania wieczystego, zaś budynki i inne urządzenia oraz lokale znajdujące się na tych gruntach, będące w dniu 5 grudnia 1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych, stawały się z tym dniem, z mocy prawa, własnością tych osób.

W tej sytuacji należy zgodzić się z powodami, że Przedsiębiorstwo (...) w P. dopiero z dniem 5 grudnia 1990 roku mogło ewentualnie nabyć na swoją rzecz posiadanie służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, gdyż dopiero wówczas stało się właścicielem urządzeń przesyłowych. Nawet doliczenie do tego okresu czasu posiadania służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu przez Skarb Państwa, tj. okresu między 17 października 1988 roku a 5 grudnia 1990 roku, nie doprowadziłoby do konkluzji, iż wymagany ustawą 30 – letni termin zasiedzenia minął. Upływałby on bowiem najwcześniej w dniu 17 października 2018 roku.

Powyższe czyni zarzut zasiedzenia podniesiony przez pozwanego nieskutecznym, co czyni także niecelowym rozważanie dalszych przesłanek z art. 172 k.c. i 292 k.c.

W świetle art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 225 k.c. przesłanką żądania przez właściciela nieruchomości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z niej jest zła wiara posiadacza. Dobrą wiarę wyłącza zarówno pozytywna wiedza o braku przysługującego prawa, jak i brak takiej wiedzy wynikający z braku należytej staranności, a więc niedbalstwa. (wyrok SN z dnia 23 lipca 2015 r. I CSK 360/14) Przedsiębiorstwo, które nie legitymuje się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i zobowiązane jest do świadczenia wynagrodzenia na podstawie art. 225 k.c. Taka sytuacja zachodzi w sprawie niniejszej. Jednocześnie przyjmuje się, iż z mocy art. 224 § 1 i art. 225 k.c. posiadacz jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z cudzej rzeczy bez względu na to, czy właściciel rzeczy, nie korzystając z niej, poniósł jakąkolwiek stratę i niezależnie od tego, czy posiadacz faktycznie korzystał z rzeczy - odnosząc korzyść wymierną.

W kwestii wysokości należnego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy przyjmuje się, że właściwym wynagrodzeniem jest kwota, którą posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie; wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy obejmuje to wszystko, co uzyskałby właściciel, gdyby ją wynajął, wydzierżawił lub oddał do odpłatnego korzystania na podstawie innego stosunku prawnego.

W sprawie niniejszej kwestią sporną było zagadnienie obszaru, za jaki należy się powodom wynagrodzenie. Strony przedstawiły w tym zakresie rozbieżne twierdzenia.

Pozwany argumentował, iż zakres ewentualnego bezumownego korzystania z nieruchomości nie odnosi się do szerokości strefy bezpieczeństwa, ale powierzchni nieruchomości wystarczającej do prawidłowego korzystania z urządzeń zgodnie z ich przeznaczeniem, która jest znaczenie mniejsza niż strefy bezpieczeństwa. Wnioskował, aby obszar ten określić na 3 m. od osi rurociągu i 1 m. od kabla telefonicznego.

Natomiast w ocenie powodów zasadnym jest zasądzenie od pozwanego na ich rzecz wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z całej strefy bezpieczeństwa. Powodowie podkreślili przy tym, iż w planie zagospodarowania przestrzennego gruntów gminy P. ustalona została strefa bezpieczeństwa o szerokości 20 m z każdej strony rurociągu. Strefa ta może być użytkowana według pierwotnego przeznaczenia, jednakże z zakazem wznoszenia budowli oraz składowania materiałów łatwopalnych. Dla nowoprojektowanej zabudowy istnieje konieczność zachowania odległości 40 m dla zabudowy luźnej siedliskowej oraz 100 metrów dla zabudowy zwartej oraz budynków użyteczności publicznej i usług produkcyjnych, liczonej od każdej strony rurociągu naftowego. Lokalizacja obiektów w odległości 100 m od osi rurociągów w dwie strony wymaga opinii pozwanej spółki.

Niezależnie od tego wskazać należy, iż obowiązujące rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów ropy naftowej i ich usytuowania przewiduje w § 136, iż dla rurociągów przesyłowych dalekosiężnych ustala się strefy bezpieczeństwa, których środek stanowi oś rurociągu. Minimalna szerokość strefy bezpieczeństwa dla jednego rurociągu przesyłowego dalekosiężnego, w zależności od jego średnicy nominalnej, powinna wynosić co najmniej: 12 m - dla rurociągu o średnicy do 400 mm; 16 m - dla rurociągu o średnicy od 400 mm do 600 mm; 20 m - dla rurociągu o średnicy powyżej 600 mm, przy czym dla układu równolegle biegnących rurociągów przesyłowych dalekosiężnych strefę bezpieczeństwa wyznaczają poszczególne rurociągi.

W przedmiotowej kwestii Sąd nie podzielił argumentacji pozwanego. Po pierwsze, wskazać należy, iż na sporną okoliczność szerokości pasa gruntu biegnącego wzdłuż rurociągów, wystarczającego do prawidłowego korzystania przez pozwanego z urządzenia, powołał on jedynie dowód z zeznań świadka. Tymczasem w ocenie Sądu ustalenie szerokości pasa gruntu koniecznego do wykonywania niezbędnych czynności związanych z eksploatacją, konserwacją, czy naprawami urządzeń wymaga posiadania wiedzy specjalistycznej, tj. przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, o co jednak pozwany nie wnioskował.

Po drugie, Sąd orzekający podziela pogląd, wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 listopada 2013 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt II CSK 69/13, w której rozważaniu podlegała kwestia, czy do zakresu posiadania nieruchomości przez przedsiębiorstwo eksploatujące urządzenie przesyłowe należy zaliczyć wyłącznie powierzchnię zajętą pod urządzenie przesyłowe i obszar niezbędny do wejścia na grunt i wykonania prac remontowych lub konserwatorskich, czy również strefę ochronną ustanowioną przepisami stosownych rozporządzeń, mającą na celu zapewnienie bezpieczeństwa.

W przywołanym orzeczeniu Sąd Najwyższy wskazał, iż posiadanie przedsiębiorstwa w zakresie służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu obejmuje obszar faktycznego wykonywania posiadania, co nierozerwalnie wiąże się z zakresem ograniczenia właściciela w wykonywaniu jego praw. Przepisy określające warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać urządzenia przesyłowe są adresowane przede wszystkim do przedsiębiorcy przesyłowego, który w celu wybudowania i użytkowania sieci przesyłowej musi spełnić warunki techniczne, w tym również w zakresie strefy ochronnej. Przepisy te wiążą także organy administracji oraz właściciela nieruchomości, który w strefie ochronnej nie może wykonywać prawa własności przez jej zabudowę. Z tego uregulowania nie wynika jednak, że wyłączenie wykonywania części uprawnień właścicielskich następuje bez ekwiwalentu pieniężnego, skoro zatem ustanowienie strefy ochronnej jest konsekwencją wybudowania gazociągu będącego własnością przedsiębiorstwa przesyłowego, to służebność odpowiadająca treści służebności przesyłu musi obejmować także tę strefę, a zatem posiadanie nieruchomości w zakresie takiej służebności również ją obejmuje. Z prawem posadowienia danego typu urządzenia przesyłowego łączy się również określenie jego przebiegu, a wynagrodzenie obejmuje powierzchnię, która zapewnia funkcjonowanie tego urządzenia zgodnie z obowiązującym prawem. Przedsiębiorstwo przesyłowe, nie regulując sytuacji prawnej w zakresie posiadania urządzenia przesyłowego, nie może ciężarem ograniczenia wywołanego przepisami dotyczącymi warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe, obciążać właściciela nieruchomości.

Należy przy tym wskazać, iż przywołane powyżej rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 roku w swoim § 136 wskazuje minimalną szerokość stref bezpieczeństwa, która podlega skonkretyzowaniu w aktach prawa miejscowego, takich jak miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Zatem ten właśnie akt w konkretnym wypadku precyzuje obszar strefy bezpieczeństwa, jak też ograniczenia w wykonywaniu prawa własności wynikające dla właścicieli nieruchomości z faktu posadowienia na niej rurociągów. Jak zasadnie wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia z dnia 11 lipca 2012 r. (sygn. akt I ACa 334/11), w sytuacji, gdy w ocenie przedsiębiorcy strefa ochronna wskazana w planie zagospodarowania przestrzennego jest nadmierna bądź zbędna, to właśnie ów przedsiębiorca powinien podejmować działania zmierzające do zmiany zapisów w tym przedmiocie w akcie prawa miejscowego, gdyż to on korzysta z urządzenia przesyłowego, decydując o zakresie owego korzystania, a więc także o zasadności wyznaczenia odpowiedniej strefy ochronnej.

W świetle powyższych okoliczności zasadnym jest ustalenie, iż faktyczny obszar nieruchomości powodów objęty bezumownym korzystaniem wykonywanym przez pozwanego to 1,0747 ha dla działki (...) oraz 0,7009 ha dla działki nr (...).

Ustalając wysokość należnego powodom wynagrodzenia opierał się Sąd na treści opinii biegłej z zakresu szacowania nieruchomości M. K.. Sąd nie podzielił jednocześnie stanowiska powodów, iż wysokość owego wynagrodzenia winna być ustalana przy zastosowaniu stawek przewidzianych uchwałą Rady Gminy w P. za wydzierżawianie nieruchomości stanowiących własność gminy. Tak określone wynagrodzenie nie opierałoby się bowiem na danych rynkowych. Stawki wskazane w przywołanej uchwale nie obrazują stosunków rynkowych, lecz narzucane są z góry przez organy samorządu, na podstawie aktów prawa miejscowego. Słusznie wskazuje jednocześnie pozwany, iż zasądzenie na rzecz powodów wynagrodzenia w oparciu o tego rodzaju stawki prowadziłoby do ustalenia jego wysokości za okres zaledwie jednego roku na poziomie przekraczającym połowę wartości nieobciążonego gruntu. Zgodnie bowiem z opinią biegłej szacunkowa jednostkowa wartość przedmiotowego gruntu wynosi 8,92 zł/m ^2, co po przemnożeniu przez liczbę metrów (17.756 m ²) daje wartość 158.358,52 zł; natomiast wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie według stawki 0,42 zł/m ² w okresie od 1 sierpnia 2010 roku do 31 lipca 2011 roku wyniosłaby 89.490,24 zł. Tego rodzaju proporcja stoi w sprzeczności ze stosunkowo niewysokim stopniem ingerencji pozwanego w wykonywanie przez powodów prawa własności. Jak ustalono bowiem w toku postępowania, na przedmiotowej nieruchomości nie dochodziło w okresie dotychczasowej eksploatacji do konieczności podejmowania prac remontowych, czy konserwacyjnych wiążących się z podejmowaniem jakichkolwiek prac odkrywkowych, czy innych czynności uciążliwych dla właścicieli. Wspomniany grunt ma charakter rolny i doznaje jedynie ograniczeń jedynie w sferze ewentualnej zabudowy i składowania materiałów łatwopalnych.

W konsekwencji uznać należało (w oparciu o wyniki opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości), iż wynagrodzenie za bezumowne korzystanie przez pozwanego z nieruchomości powodów w okresie od 1 sierpnia 2010 roku do 31 lipca 2011 roku równe jest kwocie 4.751,51 zł (2.875,90 zł dla działki nr (...) i 1.875,61 zł dla działki nr (...)).

Żądanie zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów odsetek ustawowych za opóźnienie od wskazanej kwoty znajduje co do zasady oparcie w treści art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Powodowie skierowali do pozwanego żądanie wypłaty wynagrodzenia w piśmie z dnia 18 lutego 2013 roku, w którym zakreślili pozwanemu termin na dobrowolne spełnienie świadczenia do dnia 4 marca 2013 roku. Pozwany nie zastosował się do wezwania, a zatem od dnia następnego, tj. od dnia 5 marca 22013 roku pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia pieniężnego. Podkreślenia wymaga fakt, iż odpowiedź na wezwanie do zapłaty wystosowana została do powodów przez pozwanego po upływie wskazanego terminu i jednocześnie po dacie złożenia pozwu w niniejszej sprawie.

Sąd zasądził zatem od pozwanego na rzecz powodów kwotę 4.751,51 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 marca 2013 roku do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałej części.

Powodowie utrzymali się ze swoimi żądaniami w sprawie jedynie w nieznacznej części, co – zgodnie z normą art. 98 § 1 k.p.c., nakazywałoby obciążenie ich w istotnym zakresie kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego. Sąd uznał jednak za stosowne, aby na podstawie art. 102 k.p.c., nie obciążać powodów przedmiotowymi kosztami procesu przeciwnika. Zauważyć należy, iż powodowie wystąpili ze słusznym, co do zasady, roszczeniem po wielu latach bezumownego korzystania przez pozwanego z ich nieruchomości, kiedy bezskuteczną okazała się próba ugodowego załatwienia przedmiotowego sporu z pozwanym, czerpiącym korzyści z ingerencji w ich prawo własności. Wysokość zgłoszonego przez powodów roszczenia, kształtująca wysokość kosztów procesu, okazała się zdecydowanie zawyżona. Jednakże należy mieć na uwadze fakt, iż prawidłowe ustalenie wysokości należnego wynagrodzenia wymaga bezwzględnie wiadomości specjalnych, którymi powodowie nie dysponują, co usprawiedliwia dochodzenie przez nich kwoty istotnie przekraczającej należną.

Sąd obciążył także strony nieuiszczonymi kosztami sądowymi, w proporcji odpowiadającej tej, w jakiej każda z nich utrzymała się ze swoim stanowiskiem w sprawie (art. 113 ust. 1 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Na nieuiszczone koszty sądowe w sprawie niniejszej składają się pokryte tymczasowo przez Skarb Państwa koszty przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w kwocie 3.090 zł. Powodowie wykazali zasadność swoich żądań w około 5%, zaś pozwany w około 95%. Nieuiszczone koszty sądowe obciążają zatem powodów do kwoty 2.935,50 zł (3.090 zł x 95%), zaś pozwanego do kwoty 154,50 zł (3.090 zł x 5%).

Z tych wszystkich względów należało orzec jak w sentencji wyroku.