Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 stycznia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2017 r. w Gdańsku

sprawy R. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji R. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 czerwca 2016 r., sygn. akt VII U 48/16

oddala apelację.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Bożena Grubba

Sygn. akt III AUa 1524/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 listopada 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. odmówił ubezpieczonemu R. K. prawa do emerytury
w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi
na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, przewidzianych przepisami ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2015 poz. 748 ze zm.), dalej: ustawa.

Ubezpieczony R. K. złożył odwołanie od powyższej decyzji wnosząc
o jej zmianę i przyznanie mu prawa do emerytury, wskazując, że nie zgadza się
ze stanowiskiem pozwanego, jakoby wykonując pracę na stanowisku kierowcy-mechanika pogotowia technicznego nie pracował w szczególnych warunkach, powołując się
na świadectwo pracy wydane w dniu 30 listopada 1993 r.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji, wskazując, że do okresów pracy w warunkach nie zaliczył ubezpieczonemu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Usług (...) w P. w okresach od 01 lipca 1973 r.
do 24 stycznia 1975 r. od 26 stycznia 1977 r. do 30 maja 1988 r. oraz od 01 listopada 1990 r. do 30 listopada 1993 r., albowiem z przedłożonego świadectwa wynika, że ubezpieczony wykonywał prace mechanika samochodowego, kierowcy-mechanika, brygadzisty pogotowia technicznego, natomiast okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach
lub szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z dnia 16 czerwca 2016 r. oddalił odwołanie ubezpieczonego, sygn. akt VII U 48/16.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Ubezpieczony R. K., urodzony dnia (...), z zawodu kierowca-mechanik, w dniu 29 października 2015 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosek o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym
z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Wymagany wiek 60 lat ubezpieczony ukończył w dniu (...). i nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego.

W toku postępowania przed organem rentowym ubezpieczony, na dzień 01 stycznia 1999 r., udowodnił ponad 25-letni staż sumaryczny, ale żadnego okresu pracy warunkach szczególnych.

Zaskarżoną w sprawie decyzją z dnia 19 listopada 2015 r. pozwany organ rentowy odmówił ubezpieczonemu R. K. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, tj. wobec nie udowodnienia wymaganego 15–letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.

W okresie od dnia 01 września 1970 r. do 31 listopada 1993 r. ubezpieczony R. K. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie Usług (...)
w P. na stanowiskach: ucznia zawodu mechanika samochodowego, mechanika samochodowego (od 01 lipca 1973 r. do 30 marca 1974 r.), kierowcy-mechanika pogotowia technicznego (01.04.1974 r. do 24.01.1975, od 26.01.1977 r. do 30.05.1988 r. oraz od 01.11.1990 r. do 30.09.1991 r.) i kierowcy mechanika pogotowia technicznego
(od 01.10.1991 r. do 30.11.1993 r.).

Ubezpieczony rozpoczął zatrudnienie w zakładzie pracy od dnia 01 września 1970 r. jako uczeń praktycznej nauki zawodu - uczeń (...). Ubezpieczony pracował w godzinach 7:00-12:00. Trzy dni w tygodniu poświęcał na naukę dokształcającą. (...) Szkołę Zawodową ubezpieczony ukończył w dniu 20 czerwca 1973 r.

W związku z ukończeniem szkoły i uzyskaniem zawodu kierowca – mechanik samochodowy w dniu 01 lipca 1973 r. ubezpieczony został zatrudniony na stanowisku mechanika samochodowego w (...). Z dniem 01 stycznia 1974 r. ubezpieczonego przeniesiono na stanowisko kierowcy - montera na Pogotowiu (...).

W okresie od 25 stycznia 1975 r. do 14 stycznia 1977 r. ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową.

Po powrocie z wojska ubezpieczonemu w dniu 26 stycznia 1977 r. powierzono obowiązki kierowcy mechanika pogotowia technicznego.

Z dniem 15 listopada 1979 r. powierzono ubezpieczonemu dodatkowo obowiązki brygadzisty czołówek warsztatowych

Praca ubezpieczonego na stanowisku mechanika, jak i kierowcy – mechanika pogotowia technicznego wyglądała podobnie i polegała na usuwaniu awarii sprzętu ciężkiego na budowach. Ubezpieczony rano pobierał kartę drogową, zlecenie, pobierał części potrzebne do planowanych napraw i jechał jako kierowca samochodem pogotowia technicznego - S. (...) na budowę. Samochód pogotowia technicznego był wyposażony w agregat prądotwórczy, spawarkę, a także narzędzia. Razem z ubezpieczonym na budowę jechał jeszcze mechanik.
Po dojeździe na miejsce ubezpieczony i mechanik przebierali się i przystępowali do usuwania awarii. Najczęściej naprawianym sprzętem były gąsienicowe spycharki, koparki, dźwigi wieżowe i samojezdne. Ubezpieczony naprawiał zerwane gąsienice, reduktory, sprzęgła, silniki, wymieniał wtryskiwacze, pompy wtryskowe, czasem zachodziła konieczność wymiany całego silnika. Naprawy co do zasady odbywały się na świeżym powietrzu. Zdarzały się sytuacje, że trzeba było naprawiać pojazd od spodu. Wówczas wykopywano dół przypominający kanał, na który trzeba było najechać naprawianym sprzętem. Ubezpieczony pracował m.in. na terenie budowy elektrowni w Ż., gdzie jednocześnie znajdowały się 2-3 ekipy pogotowia technicznego, co miało na celu zapewnianie płynności prac. Pracę ubezpieczony wykonywał średnio przez 10-12 godzin, a czasem dłużej, jeśli wymagało tego zlecone zadanie.

W zakładzie obowiązki brygadzisty powierzano kierowcom, co miało na celu ograniczenie ilości osób zajmujących się dokumentacją oraz pobierających części
z magazynu. Czynności brygadzistowskie zajmowały ubezpieczonemu zazwyczaj ok. 15-30 minut.

Przerwy ubezpieczonego w zatrudnieniu były wynikiem pracy ubezpieczonego
na budowach eksportowych na terenie ówczesnego Związku (...), gdzie ubezpieczony wykonywał dokładnie te same czynności, co w kraju.

W dniu 30 listopada 1993 r. pracodawca wystawił ubezpieczonemu świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, w którym wskazano, że ubezpieczony pracując na stanowiskach mechanika samochodowego, kierowcy mechanika-brygadzisty pogotowia technicznego wykonywał prace wymienione w wykazie A część XIV poz. 14 pkt 2 i wykazie C część III poz. 1 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 11 Ministra Gospodarski Przestrzennej i Budownictwa z dnia 26 sierpnia 1988 r. w sprawie uprawnień emerytalno-rentowych pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach – Dz. Urz. MGPiB nr 1 poz. 5.

Sąd Okręgowy wskazał, że powyższy stan faktyczny, w spornej części dotyczącej charakteru pracy ubezpieczonego, ustalił na podstawie dokumentów prywatnych zgromadzonych w aktach emerytalnych pozwanego organu oraz akt osobowych ze spornego okresu przedłożonych przez ubezpieczonego na rozprawie, których prawdziwość i rzetelność nie była przez żadną ze stron kwestionowana, za wyjątkiem świadectwa pracy
w szczególnych warunkach. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia wiarygodności dokumentów z urzędu, za wyjątkiem wymienionego świadectwa, w zakresie, w jakim stwierdzało, że praca wykonywana przez ubezpieczonego była pracą w szczególnych warunkach. Z zeznań świadka Z. B. oraz z dokumentów z akt osobowych wynikało bowiem, że żadne ze stanowisk zajmowanych przez R. K.,
jak również praca przez niego świadczona nie odpowiadała stanowisku czy pracy uprawniającym do uznania jej za pracę w szczególnych warunkach.

Podstawę ustaleń stanu faktycznego stanowiły także uznane za wiarygodne, szczere
i przekonujące zeznania świadka Z. B., tym bardziej, że korespondowały
z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym.

Przechodząc do rozważań merytorycznych Sąd Okręgowy wskazał, że ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 r. zostały uregulowane w treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 748 ze zm., dalej przywoływana jako „ustawa”), zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40,
tj. spełniają łącznie następujące warunki:

1) legitymują się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury
w wieku niższym niż: 65 lat dla mężczyzn, 60 lat dla kobiet,

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej: 25 lat dla mężczyzn, 20 dla kobiet,

3) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym,
za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Aktem wykonawczym, do którego odsyła ustawa, odwołując się do „przepisów dotychczasowych”, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43). Stosownie do treści § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W wykazie A – prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia
do niższego wieku emerytalnego – stanowiącym załącznik do rozporządzenia w dziale VIII (w transporcie i łączności) pod pozycją 2 wskazano prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych), pojazdów członowych i ciągników samochodowych balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów uprzywilejowanych
w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na drogach publicznych, trolejbusów
i motorniczych tramwajów. Natomiast w dziale XIV (prace różne) pod poz. 14 wskazano prace przy naprawie pomp wtryskowych, wtryskiwaczy i gaźników do silników spalinowych, a pod poz. 16 prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych.

Zgodnie z przepisem § 2 ust. 1 i 2 powołanego wyżej rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Zasadniczo okresy pracy, o których mowa w § 2 ust. 1 rozporządzenia, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac
w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik
do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy
(§ 2 ust. 2).

Jednakże w postępowaniu przed sądem okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 r., III UZP 6/84 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984 r. III UZP 48/84), a więc wszelkimi dopuszczalnymi przez prawo środkami dowodowymi.

Sąd Okręgowy wskazał, że bezspornym jest, iż ubezpieczony w dniu (...). osiągnął 60-ty rok życia, na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze co najmniej 25 lat oraz nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego.

Przedmiotem sporu pozostawało ustalenie, czy ubezpieczony będąc zatrudnionym
w Przedsiębiorstwie Usług (...) w P.
na stanowiskach: ucznia zawodu mechanika, mechanika samochodowego, kierowcy-mechanika pogotowia technicznego i mechanika brygadzisty, wykonywał którąkolwiek z prac w szczególnych warunkach, o których mowa w rozporządzeniu. Zgodnie przy tym z treścią art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. W niniejszej sprawie skarżący podważając decyzję pozwanego organu, winien był zatem w postępowaniu przed Sądem udowodnić w myśl art. 6 k.c. fakt wykonywania pracy
w szczególnych warunkach, gdyż to on wywodził z faktu pracy w szczególnych warunkach skutek prawny w postaci prawa do wcześniejszej emerytury.

W ocenie Sądu I instancji zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, w tym zeznania świadka, wskazuje, iż stanowisko pozwanego dotyczące kwestionowanego okresu pracy skarżącego R. K. jest prawidłowe, albowiem jego praca nie może być zakwalifikowana do pracy w szczególnych warunkach.

Przede wszystkim Sąd stwierdził, iż zaliczeniu do okresów pracy w warunkach szczególnych nie podlega okres zatrudnienia ubezpieczonego od 01 września 1970 r.
do 30 czerwca 1973 r. na stanowisku ucznia praktycznej nauki zawodu.

Jak przyjmuje judykatura, młodociany odbywający naukę zawodu w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy z 1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy posiadał status pracownika w rozumieniu przepisów
o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym, jednakże okres nauki zawodu połączonej z obowiązkiem dokształcania się w zasadniczej szkole zawodowej nie stanowił okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej na zasadach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8,
poz. 43 ze zm.) (por. z wielu wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 września
2012 r., III AUa 414/12). Okres nauki zawodu odbywanej przed dniem 1 stycznia 1975 r.
w ramach umowy zawartej na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych
w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy był w rozumieniu prawa ubezpieczeń społecznych okresem zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Nie jest to jednak wystarczające do uznania tych okresów za okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach w myśl
§ 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8,
poz. 43 ze zm.) (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r., II UK 169/10; podobnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 2012 r., I UK 130/12; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2012 r., I UK 262/11). Zatem w niniejszej sprawie okres od 01 września 1970 r. do 30 czerwca 1973 r., kiedy to ubezpieczony dokształcał się
w zasadniczej szkole zawodowej nie mógł zostać uwzględniony do stażu pracy
w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy przypomniał, iż wnioskodawca twierdził, że przez cały dalszy okres zatrudnienia wykonywał pracę na łączonym stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego
o masie całkowitej powyższej 3,5 tony oraz mechanika. W ocenie Sądu fakt ten został potwierdzony zeznaniami świadka, a także wynikał z przedłożonych przez ubezpieczonego dokumentów osobowych.

Niemniej jednak sporne okresy zatrudnienia nie mogą zostać zaliczone do okresów pracy w szczególnych warunkach z uwagi na wykonywanie przez ubezpieczonego oprócz obowiązków kierowcy pojazdu o ładowności powyżej 3,5 tony, zaliczanych do prac
w warunkach szczególnych, jednocześnie pracy mechanika, która nie polegała wyłącznie
na pracy w kanałach jak również nie ograniczała się do naprawy pomp wtryskowych, wtryskiwaczy i gaźników do silników spalinowych. Ubezpieczony swoją pracę wykonywał na budowie, przeważnie na świeżym powietrzu i naprawiał różne części pojazdów,
w tym gąsienice spycharek. Taka zaś praca nie jest zaliczana do pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia z 1983 r.

Sąd Okręgowy podkreślił, że w rozpoznawanej sprawie wchodziło w grę łączenie różnych rodzajów prac, z których tylko pracę kierowcy samochodu ciężarowego o ładowności powyżej 3,5 tony można zakwalifikować jako pracę w warunkach szczególnych. Praca mechanika samochodowego w sytuacji, gdy nie jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w kanałach remontowych albo nie polega wyłącznie na naprawie pomp wtryskowych, wtryskiwaczy i gaźników do silników spalinowych nie jest natomiast zaliczana do prac wykonywanych w warunkach szczególnych. W przypadku jednoczesnego wykonywania prac wymienionych w rozporządzeniu z innymi pracami, nawet gdy stosunek tych prac jest nieproporcjonalnie wysoki na rzecz tych pierwszych, przekreśla to możliwość uznania za pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, jako że nie była wykonywana stale, w pełnym wymiarze czasu pracy (tak np. wyrok SA w Gdańsku z dnia 16.11.2012 r. III AUa 753/12 - publikowany w Portalu Orzeczeń orzeczenia.ms.gov.pl) .

Sąd I instancji podkreślił, że obniżenie wieku emerytalnego niektórym grupom zawodowym uzasadnia się narażeniem tych osób na szybsze niż przeciętne zrealizowanie się emerytalnego ryzyka z powodu wystąpienia w ich zawodach czynników negatywnych (najczęściej szkodliwych dla zdrowia lub obniżających sprawności psychofizyczne), które doprowadzają do wcześniejszej niż powszechnie utraty sił do wykonywania dotychczasowej pracy. Stąd też prawo do emerytury w wieku niższym nie jest tu przywilejem,
lecz co do zasady wynika ze szczególnych właściwości wykonywanej pracy.

Cechą niezbędną do uznania danego zatrudnienia za wykonywane w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. jest wykonywanie pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Stanowi o tym przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia, wskazując przez to, że intencją ustawodawcy było zawężenie zakresu okresów szczególnych tylko do tych okresów zatrudnienia, w których praca była faktycznie wykonywana, a nie do samego pozostawania
w zatrudnieniu. Tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku), a nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008/21-22/329).

Natomiast samo subiektywne przekonanie ubezpieczonego, że jego praca z uwagi
na uciążliwe warunki, w jakich była świadczona, może stanowić podstawę do przyznania mu uprawnień do emerytury w niższym od powszechnego wieku, nie znajduje uzasadnienia faktycznego i prawnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2001 r., II UKN 598/00, OSNP 2003, Nr 17, poz. 419).

Sąd wyjaśnił przy tym, że zarządzenia resortowe, w tym wskazane w świadectwie pracy w szczególnych warunkach złożonym przez ubezpieczonego, nie są źródłem powszechnie obowiązującego prawa i stanowią jedynie pomocnicze akty prawa niższego rzędu oraz dokumenty dotyczące jedynie konkretnych zakładów pracy, do których odwoływali się poszczególni pracodawcy, wskazując w dokumentacji pracowniczej (świadectwach wykonywania pracy w warunkach szczególnych) na rodzaje wykonywanej przez pracowników pracy. Wykazy resortowe wydane na podstawie § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mają wyłącznie charakter informacyjny, techniczno - porządkujący, uściślający. Natomiast kluczowym
i podstawowym dokumentem w tym zakresie pozostaje cytowane powyżej rozporządzenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2012 r., I UK 403/11, opubl. www.sn.pl).

Reasumując, skoro zarówno ze zgromadzonych w sprawie dokumentów oraz jednoznacznych zeznań świadka i ubezpieczonego wynika, że ubezpieczony wykonywał zarówno pracę kierowcy samochodu ciężarowego o ładowności powyżej 3,5 tony, jak też pracę mechanika wykonującego różnorodne naprawy, nie można było uznać, że stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w warunkach szczególnych
w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 1983 r.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy uznał, iż ubezpieczony nie spełnił wszystkich przesłanek do uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy
w warunkach szczególnych, o którym mowa w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS, a zatem brak było podstaw do uwzględnienia jego odwołania i dlatego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami orzekł, jak w sentencji wyroku.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony, wnosząc o jego zmianę i przyznanie skarżącemu prawa do emerytury oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz skarżącego kosztów postępowania apelacyjnego.

Zaskarżonemu wyrokowi ubezpieczony zarzucił:

1. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, polegającą na bezzasadnym przyjęciu, że odwołujący nie spełnia warunku legitymowania się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, podczas gdy wykonywał on stale
i w pełnym wymiarze pracę jako mechanik samochodowy i kierowca mechanik pogotowia technicznego, które zostały wymienione w wykazie A część XIV poz. 14 pkt 2 i wykazie C cześć III poz. 1 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 11 Ministra Gospodarski Przestrzennej
i Budownictwa z dnia 26 sierpnia 1988 r. w sprawie uprawnień emerytalno-rentowych pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach - Dz. Urz. MGPiB nr 1 poz. 5;

2. naruszenie przepisów procedury, co miało istotny wpływ na wynik sprawy,
tj. art. 477 ^l4 k.p.c. poprzez oddalenie odwołania, pomimo podstaw do uznania, że R. K. pracował w szczególnych warunkach przez okres czasu uzasadniający przyznanie prawa do emerytury dla osób posiadających taki status,

3. naruszenie przepisów procedury, tj. art. 233 k.p.c., poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, z uwagi na brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i przyjęciu za uzasadnione jedynie argumentów organu rentowego.

W ocenie apelującego oczywistym jest, że ubezpieczony, będąc zatrudnionym
w Przedsiębiorstwie Usług (...) w P.
na stanowiskach ucznia zawodu mechanika, mechanika samochodowego, kierowcy-mechanika pogotowia technicznego i mechanika brygadzisty wykonywał prace
w szczególnych warunkach, o których mowa w rozporządzeniu, co zostało stwierdzone
w świadectwie pracy wystawionym w dniu 30 listopada 1993 r. Nie można zatem zgodzić się z ustaleniami Sądu, że ubezpieczony nie wykonywał w okresie swego zatrudnienia pracy
w warunkach szczególnych, a tym samym nie udowodnił 15 - letniego okresu takiej pracy
i nie spełnił warunków do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie. Nie zawiera bowiem zarzutów skutkujących koniecznością zmiany bądź uchylenia zaskarżonego wyroku.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy wnioskodawca R. K. spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury w wieku obniżonym, przewidzianej w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227
ze zm.) w zw. z art. 32 tej ustawy, w szczególności przesłankę legitymowania się 15-letnim stażem zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Wobec treści zarzutów apelacji zważyć należy, że skuteczne podniesienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wskazania, jakie kryteria oceny zostały naruszone przez sąd przy analizie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im taką moc przyznając – to jest – czy i w jakim zakresie analiza ta jest niezgodna z zasadami prawidłowego rozumowania, wiedzą lub doświadczeniem życiowym, względnie – czy jest ona niepełna (zob. postanowienie SN z dnia 23 stycznia
2001 r., IV CKN 970/00, Lex nr 52753; wyrok SN z dnia 6 lipca 2005 r., III CK 3/05, Lex nr 180925). Tylko takie skonstruowanie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. pozwala
na skuteczne podważenie przeprowadzonej przez Sąd oceny dowodów, a także będących jej konsekwencją ustaleń stanu faktycznego i subsumowanie ich pod określony przepis prawa. Zgodnie z wyjaśnieniem udzielonym przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia
16 listopada 2005 r. (I ACa 447/05, LEX nr 177024), które Sąd odwoławczy podziela, zarzut sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego może tylko wówczas wzruszyć zaskarżony wyrok, gdy istnieje dysharmonia między materiałem zgromadzonym w sprawie a konkluzją, do jakiej doszedł Sąd na jego podstawie. To natomiast, że określone dowody ocenione zostały niezgodnie z intencją strony skarżącej nie oznacza jeszcze, iż Sąd dopuścił się naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

Tymczasem R. K. poza samym podniesieniem zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c. oraz sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym nie precyzuje, na czym konkretnie w jego ocenie polegają uchybienia Sądu Okręgowego w zakresie oceny zgromadzonego materiału dowodowego i poczynionych na tej podstawie ustaleń stanu faktycznego sprawy. Wnioskodawca stwierdza jedynie, że Sąd błędnie przyjął, iż nie wykonywał on w kwestionowanym okresie zatrudnienia pracy
w warunkach szczególnych, podczas gdy wykonywał on prace wymienione w wykazie A, Dział XIV, poz. 14 pkt 2 i wykazie C, Dział III, poz. 1 załącznika nr 1 do rozporządzenia
z 1983 r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, zaś w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił on też błędów w rozumowaniu w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, albowiem prawidłowo zinterpretował i zastosował odpowiednie przepisy prawa.

Sąd Apelacyjny zaakceptował zatem w całości ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, traktując je jak własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNP 1999, nr 24, poz. 776). Sąd odwoławczy w pełni podziela także ocenę prawną, jakiej dokonał Sąd pierwszej instancji, uznając ją za wyczerpującą, a tym samym nie ma potrzeby powtarzać w całości trafnego wywodu prawnego (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 16 lutego 2006 r., IV CK 380/05, LEX nr 179977; z dnia 16 lutego 2005 r., IV CK 526/04, LEX nr 177281).

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu niezasadnej oceny spornego okresu zatrudnienia ubezpieczonego w Przedsiębiorstwie Usług (...)
w P. z pominięciem okoliczności iż świadectwo pracy z dnia 30 listopada 1993 r. wystawione ubezpieczonemu przez pracodawcę, potwierdza, zdaniem apelującego, fakt wykonywania przez niego pracy na stanowiskach kwalifikowanych przez ustawodawcę jako stanowiska pracy w warunkach szczególnych, Sąd Apelacyjny zwraca uwagę,
że w przedmiotowym dokumencie zakład pracy wnioskodawcy wymienił jedynie stanowiska, na których w kolejnych okresach zatrudniony był wnioskodawca, nie wskazał natomiast, jakoby były to stanowiska pracy w warunkach szczególnych ani nie powołał się na stosowne pozycje rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. czy też zarządzeń resortowych.

Zważyć zatem należy, że wobec braku poświadczenia przez pracodawcę wykonywania przez R. K. pracy w warunkach szczególnych w sposób przewidziany w § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.,
tj. w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub też w „zwykłym" świadectwie pracy z odpowiednią adnotacją (które zresztą – jako dokument prywatny – nie posiadałoby mocy wiążącej zarówno dla pozwanego, jak i dla Sądu), Sąd Okręgowy prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe na sporną między stronami okoliczność. Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem w sądowym postępowaniu odwoławczym możliwe jest ustalenie okresów zatrudnienia także w oparciu o inne dowody niż dowód
z zaświadczenia zakładu pracy (por. uchwała SN z dnia 21.09.1984r. III UZP 48/84 LEX
nr 14630, uchwała SN z dnia 10.03.1984r. III UZP 6/84 LEX nr 14625).

Kontynuując rozważania wyjaśnić trzeba ubezpieczonemu, że praca na stanowisku wskazanym w wykazie C rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze – który zresztą został skreślony przez § 1 pkt 5 lit. b) rozporządzenia z dnia 1996 r. (Dz.U.1996.63.292) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 7 czerwca 1996 r. – nie jest tożsama z pracami wymienionymi w wykazie A i B. Wykonywanie pracy wymienionej w uchylonym wykazie C uprawniało jedynie – w okresie obowiązywania tego wykazu - do wzrostu wysokości świadczenia emerytalnego.

Stosownie do treści § 1 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. rozporządzenie stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz
w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, zwanych dalej "wykazami". Właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalają w podległych
i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace
w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B.

Dla uznania zatem danej pracy jako wykonywanej w warunkach szczególnych konieczne jest wykonywanie takiej pracy na konkretnie tak zakwalifikowanym stanowisku pracy. Rodzaje prac w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze wymienione zostały w wykazach A i B stanowiących załącznik do cytowanego wyżej rozporządzenia,
zaś poszczególne stanowiska pracy w warunkach szczególnych - w zarządzeniach „resortowych" poszczególnych ministrów, wydanych na podstawie delegacji zawartej
w przepisie § 1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Za pracę
w warunkach szczególnych może zostać uznane wyłącznie zatrudnienie wymienione
w ww. przepisach, choćby inny rodzaj zatrudnienia, nie mieszczący się w tym katalogu, wiązał się - zwłaszcza w subiektywnym przekonaniu pracownika - ze szkodliwym oddziaływaniem na jego stan zdrowia. Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma możliwość jej zakwalifikowania wyłącznie pod którąś z pozycji wspomnianych wykazów A lub B, stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

W realiach rozpoznawanej sprawy warunek ten spełniało wyłącznie zatrudnienie R. K. na stanowisku kierowcy samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, które wymienione zostało w wykazie A – prac
w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego – stanowiącym załącznik do rozporządzenia - w dziale VIII (w transporcie i łączności)
pod pozycją 2. Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił również, że ubezpieczony w niewielkim zakresie wykonywał prace wymienione w dziale XIV (prace różne) pod poz. 14, tj. prace
przy naprawie pomp wtryskowych, wtryskiwaczy i gaźników do silników spalinowych oraz pod poz. 16, tj. prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych.

Zważyć jednak należy, że w myśl § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia - okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu - są okresy, w których praca w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Szczególnego podkreślenia wymaga zatem, że ocena charakteru danego zatrudnienia jako pracy w szczególnych warunkach wymaga rozważenia – poza ustaleniem rodzaju wykonywanych prac – czy wykonywana ona była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie jest bowiem dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2008r., II UK 306/07, OSNP 2009/21-22/290).

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 22 lutego 2007 r.,
UK 258/06, OSNP 2008/5-6/81 - wcześniejsza emerytura jest dla powszechnego systemu świadczeń emerytalnych "instytucją" wyjątkową, określającą szczególne uprawnienia. Zawarcie przez ustawodawcę w zamkniętym katalogu rodzajów prac uznanych za prace
w szczególnym charakterze wyłącza możliwość jego rozszerzania w procesie stosowania prawa (por. wyrok SN z dnia 6 grudnia 2010 r., II UK 140/10, LEX nr 786382; wyrok SN
z dnia 14 grudnia 2009 r., I UK 218/09, LEX nr 577817). Możliwość odstępstwa od zasady powszechnej - zwłaszcza ze względu na przesłankę szczególnego charakteru zatrudnienia - pozostaje atrybutem władzy ustawodawczej, a nie sądowniczej (por. wyrok SN dnia 22 lutego 2007 r., I UK 258/06, OSNP 2008/5-6/81).

Zaznaczyć trzeba, że tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku),
i nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia (vide: wyrok SN z 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008/21-22/329).

Nie jest dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika. Stanowisko takie wyraził Sąd Najwyższy m. in. w wyroku z dnia 4 czerwca 2008 r. (II UK 306/07, OSNP 2009/21-22/290)
oraz w wyroku z dnia 3 grudnia 2013 r. (I UK 181/13, LEX nr 1467148), a Sąd Apelacyjny
w niniejszym składzie pogląd ten w całości podziela.

Właśnie powyższa argumentacja przesądziła o treści rozstrzygnięcia Sądu
I instancji. Zważyć należy, że Sąd I instancji, dokonując gruntownej analizy charakteru obowiązków rzeczywiście wykonywanych przez wnioskodawcę, doszedł do wniosku, iż część z tych prac była pracami kwalifikowanymi jako wykonywane w warunkach szczególnych. Niemniej jednak niewątpliwe również było, i Sąd odwoławczy ustalenia te podziela,
że R. K. łączył wykonywanie prac uznanych za prace w warunkach szczególnych, przede wszystkim na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego
o dopuszczalnym ciężarze całkowitym przekraczającym 3,5 t, z pracami, które nie posiadały charakteru prac w warunkach szczególnych.

Wniosek taki wynika już z twierdzeń samego ubezpieczonego, począwszy od treści odwołania od decyzji pozwanego, w którym wnioskodawca podał, że pracował jako kierowca – mechanik pogotowia technicznego, jak również z jego dokumentacji pracowniczej, świadectwa pracy wystawionego mu przez pracodawcę świadectwa pracy oraz zeznań ubezpieczonego i świadka Z. B.. Ubezpieczony nie kwestionował, że pracował nie tylko w charakterze kierowcy (...), ale również wykonywał pracę mechanika pogotowia technicznego. Praca na tym stanowisku nie została
zaś wymieniona w wykazach A lub B, stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., ergo nie została uznana przez prawodawcę za pracę
w warunkach szczególnych, której wykonywanie uprawnia do obniżonego wieku emerytalnego. Szczegółowe ustalenia Sądu I instancji co do obowiązków wykonywanych przez wnioskodawcę w spornym okresie, które Sąd odwoławczy w pełni zaakceptował i uznał za własne, i którym de facto ubezpieczony nie przeczył, nie pozostawiają wątpliwości,
że w ramach zatrudnienia jako mechanik pogotowia technicznego R. K. tylko
w niewielkim zakresie, a nie stale, zajmował się naprawami pomp wtryskowych, wtryskiwaczy i gaźników do silników spalinowych czy też pracami wykonywanymi
w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych.

Sąd Apelacyjny miał na względzie, iż w orzecznictwie sądowym ugruntował się stanowisko, zgodnie z którym wykonywanie innych czynności nie powoduje utraty charakteru pracy w szczególnych warunkach jedynie w dwóch sytuacjach. Po pierwsze, w sytuacji, kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część (immanentną cechę) większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załącznika
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX Nr 375653; dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, LEX Nr 509022 oraz z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08
i tam powołane wcześniejsze orzecznictwo). Po drugie, ma to miejsce wówczas,
gdy czynności wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny
(zob. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22 stycznia 2008, I UK 210/07, OSNP 2009 nr
5-6, poz. 75 oraz z dnia 22 kwietnia 2009 r., II UK 333/08, LEX nr 1001310).

Sytuacja wnioskodawcy w rozpatrywanym zakresie nie jest jednak adekwatna
do przedstawionych powyżej wyjątków. Nie ulega wątpliwości, że prace mechanika nie są nierozerwalnie związane z pracą kierowcy. Zaoferowany przez strony materiał dowodowy nie daje także podstaw do ustalenia, jakoby ubezpieczony czynności mechanika pogotowia technicznego wykonywał jedynie dorywczo, aby miały charakter incydentalny i krótkotrwały. Wręcz przeciwnie, jak wynika z zeznań ubezpieczonego i świadka, były to czynności
co najmniej równorzędne, jeśli nie przeważające, z pracą kierowcy samochodu ciężarowego.

W tym stanie rzeczy nie ulega wątpliwości, że ubezpieczony, choć w pewnym zakresie wykonywał prace w szczególnym charakterze, to jednak nie miało to miejsca
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, co stoi na przeszkodzie ustaleniu mu prawa
do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

W tym stanie rzeczy, uznając, że zaskarżone orzeczenie nie narusza żadnych norm prawa procesowego ani materialnego, a podniesione w apelacji zarzuty okazały się chybione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego, jak w sentencji wyroku.

SSA Daria Stanek SSA Bożena Grubba SSA Grażyna Czyżak