Pełny tekst orzeczenia

369/4/B/2013

POSTANOWIENIE

z dnia 2 lipca 2013 r.

Sygn. akt Ts 39/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Teresa Liszcz – przewodnicząca

Andrzej Rzepliński – sprawozdawca

Stanisław Biernat,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 czerwca 2012 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej P.K.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



1. W sporządzonej przez radcę prawnego skardze konstytucyjnej z 21 lutego 2012 r. P.K. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność: po pierwsze, art. 10 ust. 2 oraz art. 19 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11, poz. 50, ze zm.; dalej: ustawa o VAT), w brzmieniu obowiązującym od 5 lipca 1993 r. do 30 kwietnia 2004 r., a także § 48 ust. 4 pkt 5 lit. a rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 marca 2002 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 27, poz. 268, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 2002 r.), w brzmieniu obowiązującym od 26 marca 2002 r. do 30 kwietnia 2004 r., z art. 20, art. 22, art. 64 ust. 1-3 w związku z art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 84 w związku z art. 2 i art. 217 Konstytucji; po drugie, art. 21 § 3 w związku z art. 181 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, ze zm.; dalej: ordynacja podatkowa) z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Zdaniem skarżącego zaskarżone art. 10 ust. 2 oraz art. 19 ust. 1 i 2 ustawy o VAT, a także § 48 ust. 4 pkt 5 lit. a rozporządzenia z 2002 r. są niekonstytucyjne w zakresie, w jakim stanowią dla organu podatkowego podstawę do odmowy obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego w razie niezgodności między treścią faktury a istotą stwierdzonej w niej czynności, bez uwzględnienia dobrej wiary podatnika oraz dopełnienia ciążących na nim obowiązków wynikających z przepisów prawa. Z kolei art. 21 § 3 w związku z art. 181 ordynacji podatkowej – według skarżącego – narusza konstytucyjne prawo do sądu w zakresie, w jakim pozwala organowi podatkowemu na przyznanie uprawnienia do ustalenia kwalifikacji prawnej czynności stwierdzonej fakturą, bez zapewnienia możliwości jej weryfikacji w oparciu o ustalenia sądu dokonane w postępowaniu prowadzonym z udziałem podatnika i przewidującym zasadę bezpośredniości.



2. Postanowieniem z 6 czerwca 2011 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej z następujących powodów:

Po pierwsze, art. 2, art. 84 oraz art. 217 Konstytucji nie wyrażają konstytucyjnych wolności lub praw podmiotowych, przez co nie mogły być punktem odniesienia w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie inicjowanej skargą konstytucyjną.

Po drugie, art. 20 oraz art. 22 Konstytucji w rozpoznawanej sprawie nie stanowiły adekwatnych wzorców kontroli. Nie ma bowiem uzasadnionych podstaw do łączenia elementów konstrukcyjnych obowiązku podatkowego z problematyką niedozwolonego ograniczania wolności działalności gospodarczej; w szczególności zaś trudno utożsamiać ingerencję w sferę podejmowania określonej działalności gospodarczej z określaniem przez prawodawcę finansowych (podatkowych) warunków jej prowadzenia.

Po trzecie, nie zasługiwał na aprobatę argument, wyrażony w analizowanej skardze konstytucyjnej, utożsamiający naruszenie art. 64 Konstytucji z koniecznością uiszczenia podatku i doznanym w ten sposób uszczerbkiem majątkowym. W tym zakresie Trybunał Konstytucyjny zwracał już bowiem uwagę na bezpodstawność stanowiska, zgodnie z którym każde ograniczenie majątkowe spowodowane nałożeniem podatku lub innej daniny publicznej jest zawsze niedopuszczalnym ograniczeniem własności. Podkreślał, że stanowisko takie mogłoby prowadzić do fałszywego wniosku, że każda niekorzystna zmiana w sytuacji majątkowej obywatela stanowi ograniczenie jego własności. Tak daleko idąca (absolutna) ochrona własności i innych praw majątkowych nie znajduje uzasadnienia w świetle przepisów Konstytucji (por. wyrok TK z 5 listopada 2008 r., SK 79/06, OTK ZU nr 9/A/2008, poz.153).

Po czwarte, zarzuty skargi odnośnie do art. 10 ust. 2 oraz art. 19 ust. 1 i 2 ustawy o VAT, a także § 48 ust. 4 pkt 5 lit. a rozporządzenia z 2002 r. oraz art. 21 § 3 w związku z art. 181 ordynacji podatkowej były oczywiście bezzasadne.



3. W sporządzonym przez radcę prawnego piśmie procesowym z 19 czerwca 2012 r. skarżący złożył zażalenie na postanowienie z 6 czerwca 2012 r., zarzucając Trybunałowi Konstytucyjnemu „błąd polegający na odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej (…) z powodu oczywistej bezzasadności pomimo niespełnienia przesłanek”, a tym samym naruszenie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 oraz art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

W uzasadnieniu zażalenia skarżący, po pierwsze, stwierdził, że wskazane w petitum i uzasadnieniu skargi art. 2, art. 31 ust. 3 i art. 217 Konstytucji stanowiły tzw. wzorce związkowe do art. 64 oraz art. 84 Konstytucji, a tym samym mogą one stanowić dla Trybunału punkt odniesienia w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną.

Po drugie, skarżący nie podzielił argumentacji Trybunału odnośnie do niedopuszczalności powoływania, jako wzorców kontroli, art. 84 oraz art. 217 Konstytucji w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną, przywołując wyroki TK z: 11 grudnia 2001 r. o sygn. SK 16/00, 2 kwietnia 2007 r. o sygn. SK 19/06, 17 listopada 2010 r. o sygn. SK 23/07 oraz 18 października 2011 r. o sygn. SK 2/10. Tym samym – w ocenie skarżącego – możliwe było skonfrontowanie art. 10 ust. 2 oraz art. 19 ust. 1 i 2 ustawy o VAT, a także § 48 ust. 4 pkt 5 lit. a rozporządzenia z 2002 r. z normą, wywodzoną z art. 84 w związku z art. 2 i art. 217 Konstytucji.

Po trzecie, skarżący stwierdził, że art. 20 oraz art. 22 Konstytucji mogły stanowić wzorce kontroli w postępowaniu skargowym.

Po czwarte, skarżący zakwestionował argumentację Trybunału, przemawiającą za oczywistą bezzasadnością zarzutu niezgodności kwestionowanych przepisów z art. 64 Konstytucji, stwierdzając, że nie wywodził z tego postanowienia ustawy zasadniczej konstytucyjnego prawa do odliczenia podatku naliczonego, natomiast „obliczalność podatku naliczonego jest istotną cechą podatku od wartości dodanej (VAT) i że pozbawienie podatnika możliwości odliczenia” na mocy zakwestionowanych art. 19 ust. 1 i 2 ustawy o VAT, a także § 48 ust. 4 pkt 5 lit. a rozporządzenia z 2002 r. „narusza konstytucyjne wolności i prawa skarżącego (…): wolność działalności gospodarczej, prawo do własności i innych praw majątkowych, wolność od obciążeń podatkowych nieokreślonych wprost w ustawie oraz niedających się pogodzić z zasadami zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa”.

Po piąte, skarżący zakwestionował argumentację Trybunału odnośnie do oczywistej bezzasadności zarzutu niezgodności art. 21 § 3 w związku z art. 181 ordynacji podatkowej. W ocenie skarżącego instytucja, o której mowa w art. 199a § 3 ordynacji podatkowej, „bynajmniej nie przekreśla, ale wręcz potwierdza daleko idącą, w istocie dyskrecjonalną, swobodę organu podatkowego co do tego, czy ma on wystąpić na drogę procesu cywilnego, w którym obowiązują zasady bezpośredniości i kontradyktoryjności, czy też może poprzestać na materiałach z innych postępowań, co z reguły uchybia powyższym zasadom wobec podatnika”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w związku z art. 36 ust. 6 i 7 w związku z art. 49 ustawy o TK). Przedmiotem kontroli dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny w wyniku wniesienia zażalenia na postanowienie o mowie nadania dalszego biegu skardze jest przede wszystkim prawidłowość dokonanego w nim rozstrzygnięcia (por. postanowienia TK z: 16 kwietnia 2006 r., Ts 80/05, OTK ZU nr 2/B/2006, poz. 101; 23 stycznia 2007 r., Ts 50/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 42; 11 czerwca 2010 r., Ts 291/08, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 192; 22 czerwca 2010 r., Ts 258/08, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 178 oraz 30 czerwca 2010 r., Ts 270/08, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 183 i Ts 160/08, OTK ZU nr 4/B/2010, poz. 260).



2. W rozpatrywanej sprawie Trybunał Konstytucyjny uznaje, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a argumenty podniesione w zażaleniu nie podważają ustaleń przedstawionych w tym orzeczeniu i dlatego nie zasługują na uwzględnienie.



3. Odnosząc się do pierwszego zarzutu zażalenia, Trybunał w obecnym składzie stwierdza, że okoliczność, iż art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 217 Konstytucji zostały przywołane w skardze konstytucyjnej w związku z art. 64 oraz art. 84 ustawy zasadniczej nie została „pominięta” – wbrew temu, co wydaje się sugerować skarżący – przez Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu. Każdorazowa ocena dopuszczalności wskazania przepisów konstytucyjnych powoływanych „związkowo” w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną wymaga bowiem uprzedniego zbadania, czy da się z nich wyprowadzić treści odnoszące się do konstytucyjnych praw, wolności lub obowiązków jednostki, a także, czy uzasadnienie dotyczące tych wzorców spełnia dyspozycję art. 47 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 49 ustawy o TK (por. postanowienie TK z 19 października 2010 r., Ts 257/08, OTK ZU nr 5/B/2010, poz. 336). Ponadto, należy zauważyć, że o możliwości odwołania się do „związkowych” wzorców kontroli decyduje także kwestia dopuszczalności powołania w konkretnej sprawie określonego przepisu Konstytucji jako wzorca „głównego” (samodzielnego) (por. postanowienie z 15 listopada 2011 r., Ts 135/09, OTK ZU nr 1/B/2012, poz. 29).

Odmowa nadania dalszego biegu skardze z powodu oczywistej bezzasadności zarzutu naruszenia art. 64 Konstytucji oraz niedopuszczalności powołania jako wzorca kontroli art. 84 Konstytucji w analizowanej sprawie automatycznie przełożyła się na niemożność skontrolowania zaskarżonych przepisów ustawy o VAT oraz rozporządzenia z 2002 r. z powołanymi przez skarżącego wzorcami „związkowymi”.



4. W odniesieniu do drugiego zarzutu zażalenia Trybunał w obecnym składzie zauważa, że stanowisko w przedmiocie niedopuszczalności powoływania w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną art. 84 oraz art. 217 Konstytucji zostało zajęte w postanowieniu pełnego składu TK z 16 lutego 2009 r. o sygn. Ts 202/06 (OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 23). Zgodnie zaś z art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. e in fine ustawy o TK pogląd prawny wyrażony przez Trybunał w pełnym składzie wiąże wszystkie składy orzekające tego organu dopóki sam pełny skład nie odstąpi od przyjętego stanowiska (por. np. postanowienie TK z 12 października 2011 r., Ts 224/10, OTK ZU nr 5/B/2011, poz. 372).

Powołane w zażaleniu przez skarżącego orzeczenia w sprawach skargowych, w których wskazane przepisy ustawy zasadniczej stanowiły wzorce kontroli, zostały wydane przez Trybunał Konstytucyjny w składach pięciu sędziów, z czego w sprawach o sygn. SK 16/00 i SK 19/06 – przed wydaniem powołanego postanowienia pełnego składu w sprawie o sygn. Ts 202/06.

Należy zwrócić uwagę, że powstanie nieuniknionych czasem rozbieżności w interpretacji przepisów konstytucyjnych, związane z dokonaniem odmiennej wykładni przez poszczególne składy orzekające Trybunału Konstytucyjnego, nie stanowi podstawy uwzględnienia zażalenia na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu, w szczególności wydane w oparciu o pogląd prawny sformułowany w orzeczeniu pełnego składu Trybunału. Przyjęcie odmiennego zapatrywania prawnego przez – co wymaga podkreślenia – składy pięciu sędziów TK w sprawach o sygn. SK 23/07 i SK 19/06 (czyli po wydaniu postanowienia pełnego składu w sprawie o sygn. Ts 202/06) z proceduralnego punktu widzenia nie było wiążące dla Trybunału Konstytucyjnego rozpoznającego wstępnie analizowaną skargę konstytucyjną.

Z tych też powodów zarzut skarżącego nie podlega uwzględnieniu.



5. Odnosząc się do trzeciego zarzutu zażalenia Trybunał stwierdza, że – wbrew argumentacji przedstawionej przez skarżącego – zaskarżone postanowienie nie podważa możliwości uczynienia art. 20 oraz art. 22 Konstytucji wzorcami kontroli w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną. Przeciwnie – na s. 7 i 8 rzeczonego postanowienia Trybunał wyraźne wskazał skarżącemu, że przywołane przepisy ustawy zasadniczej nie stanowiły w analizowanej sprawie adekwatnych wzorców kontroli. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie podziela i podtrzymuje przedstawioną tam argumentację.



6. Przechodząc do czwartego zarzutu zażalenia Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo ustalono przesłanki przemawiające za odmową nadania dalszego biegu skardze w zakresie badania kwestionowanych przepisów z art. 64 Konstytucji.

Konstytucyjna gwarancja ochrony prawa własności i innych praw majątkowych (na które powołuje się skarżący) nie ma charakteru absolutnego i nie może być traktowane jako ius infinitum (por. np. orzeczenie TK z 20 kwietnia 1993 r., P 6/92, OTK w 1993 r., poz. 8, a także wyroki TK z: 11 maja 1999 r., K 13/98, OTK ZU nr 4/1999, poz. 74 oraz 12 stycznia 2000 r., P 11/98, OTK ZU nr 1/2000, poz. 3); subiektywne przekonanie indywidualnego podmiotu o uszczupleniu jego stanu majątkowego w związku z określoną regulacją prawa daninowego nie może zatem a limine prowadzić do wniosku, że takie unormowanie jest niezgodne z Konstytucją. W świetle zaś stanowiska Trybunału Konstytucyjnego, zajętego w wyroku z 11 grudnia 2001 r. o sygn. SK 16/00 (OTK ZU nr 8/2001, poz. 257), problematyka odliczenia podatku naliczonego nie mieści się w obrębie konstytucyjnych praw podstawowych jednostki. Z kolei analiza zebranego w ramach niniejszego postępowania materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że w stanie faktycznym poprzedzającym wniesienie skargi skarżący operował fikcyjnymi fakturami, które nie dokumentowały rzeczywistego obrotu, gdyż wystawiano je w celu pokrycia nielegalnej dostawy paliwa od nieujawnionego dostawcy.

Należy w związku z powyższym przypomnieć skarżącemu, że Trybunał wielokrotnie stwierdzał w swym orzecznictwie, iż skoro instytucja skargi konstytucyjnej ma charakter środka ochrony podstawowych praw lub wolności zagwarantowanych w Konstytucji, toteż przy rozpatrywaniu skargi konstytucyjnej szczególnie istotne wydaje się zwrócenie uwagi na zabezpieczenie interesów prawnych skarżącego. Możliwe jest to jednak dopiero po wykazaniu przez niego choćby minimalnej staranności w trosce o zabezpieczenie tychże interesów. Poziom tej staranności został wyznaczony przez określenie wymogów dopuszczalności wniesienia skargi konstytucyjnej. Trybunał wielokrotnie podkreślał, że skarga ta nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu negatywnych skutków sprowokowanych świadomym zachowaniem jednostki w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie (por. np. postanowienie TK z 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77).



7. Odnośnie do piątego zarzutu zażalenia Trybunał w obecnym składzie uznaje go za bezzasadny i ukierunkowany nie tyle przeciw regulacji art. 21 § 3 w związku z art. 181 ordynacji podatkowej, a także art. 199a § 3 tej ustawy, co sposobowi postępowania organów podatkowych w sprawie skarżącego.

Wprawdzie płaszczyzna stosowania prawa nie pozostaje całkowicie na uboczu kontroli realizowanej przez Trybunał Konstytucyjny, gdyż w dotychczasowym orzecznictwie podkreślano wielokrotnie, że wykazanie przez skarżącego, iż przyjęty sposób interpretacji określonych przepisów ma charakter utrwalony i powszechny, może rzutować na ustalenie rzeczywistej treści normatywnej tych przepisów. Od powyższego odróżnić jednak należy sytuację, w której podmiot, formalnie kwestionujący konstytucyjność aktu normatywnego, ogranicza się de facto do podważenia prawidłowości sposobu jednostkowego zastosowania zawartych w nim przepisów. Należy bowiem zwrócić uwagę, że przewidziane w art. 190 ust. 4 Konstytucji środki sanacji konstytucyjności orzeczeń sądowych czy też decyzji administracyjnych mogą być wykorzystane jedynie w sytuacji, gdy Trybunał w swoim orzeczeniu stwierdzi niekonstytucyjność przepisów stanowiących podstawę ich wydania. Tego rodzaju orzeczenie musi mieć jednak za przedmiot ocenę regulacji zawartych w ustawie lub innym akcie normatywnym, nie zaś problem oceny prawidłowości ich zastosowania (wykładni) in concreto (por. wyrok TK z 8 listopada 2000 r., SK 18/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 258). Trybunał Konstytucyjny nie jest bowiem dodatkową instancją sądową, której zadaniem jest uchylenie lub zmiana niekorzystnego dla skarżącego rozstrzygnięcia.



Z przedstawionych wyżej powodów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.