Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 lipca 2015 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 lipca 2015 r. w Gdańsku

sprawy W. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji W. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 24 listopada 2014 r., sygn. akt V U 761/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i przyznaje wnioskodawcy W. K. prawo do emerytury od dnia 20 lipca 2014 roku;

II.  nie stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

III.  zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz wnioskodawcy W. K. kwotę 30,00 (trzydzieści 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za II instancję.

Sygn. akt III AUa 225/15

UZASADNIENIE

Ubezpieczony W. K. wniósł odwołanie od decyzji z dnia 17 lipca 2014 roku, domagając się jej zmiany poprzez przyznanie prawa do emerytury.

W uzasadnieniu swojego stanowiska podniósł, iż organ rentowy bezzasadnie nie zaliczył mu okresu pracy: od 02.09.1969 r. do 30.08.1971 r. oraz od 17.10.1971 r. do 26.10.1975 r. jako pracy w warunkach szczególnych.

Pozwany organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w S. wniósł o oddalenie odwołania podnosząc, że ubezpieczony na dzień
1 stycznia 1999 roku udowodnił łącznie 28 lat i 6 miesięcy okresów składkowych
i nieskładkowych, w tym 11 lat, 2 miesiące i 13 dni pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy nie uwzględnił ubezpieczonemu okresów:

- od 02.09.1969 r. do 30.08.1971 r. z tytułu zatrudnienia w (...) Zakład (...)
w G., ponieważ zgodnie ze świadectwem pracy ubezpieczony w przedmiotowym okresie był uczniem, a przepisy dotyczące pracy w warunkach szczególnych stosuje się wobec pracowników;

- od 17.10.1971 r. do 26.10.1975 r. z tytułu zatrudnienia w (...) w C., ponieważ nie przedłożono świadectwa pracy w warunkach szczególnych.

Z uwagi na to, że W. K. nie udokumentował 15 lat pracy
w szczególnych warunkach organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa
do emerytury.

Sąd Okręgowy w Słupsku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 24 listopada 2014 r. oddalił odwołanie W. K. (sygn. akt V U 761/14).

Sąd Okręgowy orzekał w oparciu o następujące ustalenia faktyczne
i rozważania prawne.

Ubezpieczony W. K., urodzony (...), złożył w dniu
20 czerwca 2014 roku wniosek o emeryturę.

Wraz z wnioskiem przedłożył świadectwa pracy, którymi udokumentował niekwestionowany przez pozwany organ rentowy staż ubezpieczeniowy wynoszący na dzień 01.01.1999 r. łącznie 28 lat i 6 miesięcy okresów składkowych
i nieskładkowych, w tym - w ocenie organu rentowego - 11 lat, 2 miesiące i 13 dni okresu pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczony nie jest członkiem OFE.

Ubezpieczony W. K. był zatrudniony od dnia 02.09.1969 r.
do 30.08.1971 r. jako uczeń nauki zawodu mechanik silników spalinowych w szkole przyzakładowej (...) Zakładzie (...) w G.. Naukę w szkole kolejowej jako uczeń klasy I o profilu trzyletnim rozpoczął od dnia 02.09.1969 r. Nauka trwała 3 lata. Ubezpieczony w spornym okresie uczestniczył w zajęciach teoretycznych w szkole, jak i zajęciach praktycznych w zakładzie pracy.

Następnie ubezpieczony od 17.10.1971 r. do 26.10.1975 r. zatrudniony był
w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. W toku spornego okresu zatrudnienia od 26.10.1973 r. do 13.10.1975 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową. Po powrocie z wojska nie powrócił na swoje stanowisko pracy, korzystał z urlopu. Od 03.11.1975 r. został zatrudniony w (...)
w B..

W trakcie zatrudnienia w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M. ubezpieczony miał powierzony sprzęt - pojazd gąsienicowy, na którym wykonywał swoją pracę. Pracował na spychaczu gąsienicowym i smolarce (nazwy używane zamiennie przez pracowników: smołowóz, skrapiarka). W smolarce przewoził smołę, podgrzewał i potem wylewał na jezdnię. Ubezpieczony był operatorem tego urządzenia, kierowcą był świadek P. W.. Było tylko jedno takie urządzenie
w zakładzie. S., na którym pracował ubezpieczony, to ciężka maszyna budowlana - 8-9 tonowa. Wchodziło na nią 3 tony smoły, obsługiwały ją dwie osoby. Kierownikiem ubezpieczonego był świadek M. N.. Zakład, w którym pracował ubezpieczony zajmował się remontami i budową dróg tzw. bocznych.
W okresie zimowym ubezpieczony pracował jako operator spycharki
przy odśnieżaniu dróg i bazy, natomiast w okresie od marca do listopada
na smołowozie.

W ocenie Sądu Okręgowego ubezpieczony według stanu na dzień 1 stycznia 1999 roku nie posiada ponad 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Kwestią wymagającą rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie było,
jak wskazał Sąd I instancji, ustalenie uprawnień ubezpieczonego do wcześniejszej emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, na podstawie
art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 roku, poz. 1440) oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub
w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8 , poz. 43 ze zm.). Przepisy te pozwalają mężczyznom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku nabyć,
po osiągnięciu wieku przewidzianego m.in. w art. 32, prawo do emerytury, jeżeli
w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli: 1) okres zatrudnienia
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym
w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym
65 lat oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. 25 lat. Emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych
na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu,
na dochody budżetu państwa. Wiek emerytalny pracowników wykonujących pracę
w warunkach szczególnych określa wydane na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8 , poz. 43 ze zm.). Przepis § 4 ust. 1 rozporządzenia stanowi, że pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: 1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat
dla mężczyzn, 2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy
w szczególnych warunkach. Z wyżej przedstawionej regulacji prawnej wynika,
że warunkiem nabycia prawa do emerytury według art. 184 jest spełnienie przesłanki stażu ubezpieczeniowego przed dniem 1 stycznia 1999 r., tj. przed dniem wejścia
w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ubezpieczeni, którzy w chwili wejścia w życie ustawy emerytalno-rentowej posiadali wymagany okres ubezpieczenia (także w warunkach szczególnych), mogą nabyć prawo do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego dla mężczyzn 60 lat (art. 32 ustawy). Wiek emerytalny mogą osiągnąć po 1 stycznia 1999 r.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych
w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Rozporządzenie określa rodzaje prac wykonywanych w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze w § 4 – 15 oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w rozpoznawanej sprawie nie budziło wątpliwości osiągnięcie przez ubezpieczonego ogólnego stażu zatrudnienia oraz wymaganego wieku. Kwestią sporną pozostawało posiadanie przez niego 15 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach. Organ rentowy uznał ubezpieczonemu
za udowodnione 11 lat, 2 miesiące i 13 dni pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczony w toku niniejszego postępowania domagał się natomiast zaliczenia okresu od 02.09.1969 r. do 30.08.1971 r. z tytułu zatrudnienia w (...) Zakład (...) w G. oraz okresu od 17.10.1971 r. do 26.10.1975 r. z tytułu zatrudnienia
w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M. jako pracy w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Okręgowego pierwszy sporny okres zatrudnienia ubezpieczonego jako ucznia nauki zawodu od 02.09.1969 r. do 30.08.1971 r. w (...) Zakład (...) w G. nie może zostać uwzględniony jako okres zatrudnienia
w warunkach szczególnych.

Sąd I instancji nie uznał okresu odbywania nauki zawodu ubezpieczonego
w (...) Zakładzie (...) w G., ponieważ ubezpieczony w spornym okresie był pracownikiem młodocianym. Sąd Okręgowy w pełni podzielił stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Krakowie, iż młodociany odbywający naukę zawodu
w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy z 1958 roku o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy posiadał status pracownika w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym, jednakże okres nauki zawodu połączonej z obowiązkiem dokształcania się w zasadniczej szkole zawodowej nie stanowił okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej na zasadach określonych w § 2 ust.1 rozporządzenia
z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43
ze zm.) – por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12.09.2012 r., III AUa 414/12, Lex nr 1217718.

Odnośnie drugiego spornego okresu zatrudnienia tj. od 17.10.1971 r.
do 26.10.1975 r. z tytułu zatrudnienia w Powiatowym Zarządzenie (...)
w M. Sąd Okręgowy uznał, że jedynie okres od 17.10.1971 r. do powołania
do zasadniczej służby wojskowej zasługuje na uwzględnienie.

Sąd zwrócił uwagę, że rodzaje prac ustala się na podstawie powołanego już wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze, który w załączniku A w Działach od I do XIV wymienia rodzaje prac, które są pracą w warunkach szczególnych.

W myśl § 2 ust. 1 tegoż rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy,
w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W załączniku A do powyżej określonego rozporządzenia w dziale V
pod pozycją 3 wymienione są prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych
lub drogowych. W ocenie Sądu Okręgowego postępowanie dowodowe wykazało,
że okres pracy ubezpieczonego od zatrudnienia w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M. tj. od 17.10.1971 r. do powołania do wojska tj. do 26.10.1973 r. był pracą w warunkach szczególnych. Ubezpieczony w spornym okresie był bowiem maszynistą ciężkiej maszyny drogowej, ważącej ponad 8 ton. Jak już zaś wyżej wskazano, o zaliczeniu pracy do okresu pracy w warunkach szczególnych, decyduje nie rodzaj zajmowanego przez ubezpieczonego stanowiska, a praca, jaką faktycznie wykonywał. Fakt pracy, jak wskazał Sąd I instancji, został potwierdzony zgodnymi zeznaniami świadków: T. F., J. G., P. W. oraz M. N.. Świadkowie pracowali razem z ubezpieczonym, znali zatem charakterystykę i warunki pracy W. K.. Zeznania świadków w tym zakresie Sąd uznał za jasne, rzeczowe, logiczne i spójne, a w konsekwencji wiarygodne. Sąd dał wiarę powyższym zeznaniom również dlatego, że są one zgodne z dokumentacją osobową ubezpieczonego.

Sąd Okręgowy nie zaliczył natomiast ubezpieczonemu okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej w toku spornego okresu pracy w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M. do stażu pracy w warunkach szczególnych, ponieważ ubezpieczony po jej zakończeniu nie wrócił na zajmowane stanowisko.

Odnosząc się do kwalifikacji prawnej okresu odbywania
przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej Sąd wskazał, iż w judykaturze Sądu Najwyższego utrwaliło się stanowisko, że okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach zalicza się
do stażu wymaganego do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, jeżeli pracownik w ustawowym terminie zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia (por. powołane przez Sąd Okręgowy wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 kwietnia 2006 r., III UK 5/06 - OSNP 2007, nr 7-8, poz. 108; z dnia 25 lutego
2010 r., II UK 215/09 - OSNP 2011, nr 15-16, poz. 219 oraz z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 219/09 - LEX nr 590248).

Zgodnie z uchwałą składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia
16 października 2013 r., II UZP 6/13: „Czas zasadniczej służby wojskowej odbytej
w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r.
o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) zalicza się –
na warunkach wynikających z tego przepisu – do okresu pracy wymaganego
do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku
z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227
ze zm.)”.

W świetle art. 108 ust. 1 obowiązującej od dnia 29 listopada 1967 r. ustawy
z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220 ze zm.) - w brzmieniu pierwotnym, obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r. - czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia
w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby. Wydane na podstawie art. 108 ust. 4 ostatnio powołanej ustawy rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz. 318
ze zm.) regulowało w sposób szczegółowy uprawnienia żołnierza, który w terminie
30 dni po zwolnieniu ze służby zgłosił powrót do zakładu pracy i w wyniku tego podjął w nim zatrudnienie.

W myśl § 5 ust. 1 tego rozporządzenia żołnierzowi wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie.

Z przepisów tych wynika, że - pod warunkiem w nich wskazanym,
tj. zgłoszenia powrotu do zakładu pracy w terminie 30 dni od dnia zwolnienia
ze służby wojskowej okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem zatrudnienia na takich samych warunkach, jak przed powołaniem do tej służby. Jeżeli było to zatrudnienie w szczególnych warunkach, to również okres zasadniczej służby wojskowej uważany był za takie samo zatrudnienie, a żołnierz był traktowany
jak pracownik wykonujący pracę w szczególnych warunkach. Innymi słowy, żołnierz zasadniczej służby wojskowej był pracownikiem wykonującym pracę w szczególnych warunkach, jeśli zatrudnienie to wykonywał przed powołaniem do służby wojskowej
i do zatrudnienia tego powrócił po jej zakończeniu.

Analiza materiału dowodowego zebranego w sprawie doprowadził Sąd
I instancji do przekonania, iż taka sytuacja w niniejszej sprawie nie zachodzi, bowiem ubezpieczony po odbyciu służby wojskowej nie wrócił do zakładu pracy, gdzie wykonywał pracę przed powołaniem go do służby wojskowej.

Ubezpieczony zasadniczą służbę wojskową odbywał do 13 października 1975 roku, a od 3 listopada 1975 roku podjął zatrudnienie w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) w Oddziale (...)
w B. P. Terenowej w M.. Natomiast przed rozpoczęciem zasadniczej służby wojskowej ubezpieczony pracował w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M.. Zatem czasu odbywania przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej nie można – zdaniem Sądu I instancji - zaliczyć
do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym - jako pracy w warunkach szczególnych.

Reasumując, w ocenie Sądu Okręgowego zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwolił na ustalenie, że ubezpieczony w całym spornym okresie zatrudnienia w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace określone w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r. Nr 8, poz. 43 ze zm.), a jedynie w okresie do powołania do zasadniczej służby wojskowej. Po zsumowaniu okresu pracy w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M. od jej rozpoczęcia do powołania do wojska oraz okresu bezspornego uznanego przez organ rentowy, ubezpieczony nie posiada
15 letniego okresu pracy w warunkach szczególnych. Oznacza to, iż ubezpieczony nie wykazał według stanu na dzień 1 stycznia 1999 roku wymaganego 15 letniego okresu pracy w warunkach szczególnych, a zatem nie spełnił przesłanek
do przyznania prawa do emerytury w obniżonym wieku w oparciu o art. 184 powołanej na wstępie rozważań ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy odwołanie ubezpieczonego jako bezzasadne oddalił w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony, zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy:

- art. 233 k.p.c. przez dokonanie wadliwej oceny materiału dowodowego sprawy (w szczególności zeznań strony, świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 14.04.2000 r. wystawionego przez (...) Zakład (...) w G., oraz świadectwa pracy z dnia 14.04.2000 r. wystawionego przez (...) Zakład (...) w G.), a w konsekwencji błędne ustalenie, iż ubezpieczony w okresie
od 2.09.1969 r. do 30.08.1971 r. nie pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych w (...) Zakład (...) w G., podczas gdy prawidłowa ocena materiału dowodowego powinna prowadzić do wniosku przeciwnego;

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez zaniechanie dokonania w uzasadnieniu wyroku ustaleń co do charakteru i rodzaju prac wykonywanych przez ubezpieczonego
w okresie od 2.09.1969 r. do 30.08.1971 r. w (...) Zakład (...) w G.
i charakteru łączącego strony stosunku prawnego, co doprowadziło w konsekwencji do nie rozpoznania istoty sprawy;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego:

- art. 106 ust. 1 i art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r.
o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. 1967 nr 44 poz. 220 ze zm.) poprzez błędną wykładnię polegającą na niezasadnym przyjęciu, że okres zasadniczej służby wojskowej odbytej przez W. K. nie zalicza się do czasu pracy w szczególnych warunkach;

- art. 32 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 1998 nr 162 poz. 1118 ze zm.) oraz
§ 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8, poz. 43 ze zm.) poprzez błędną wykładnię, jak i niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że w stanie faktycznym sprawy nie są spełnione przesłanki uprawniające wnioskodawcę
do wcześniejszej emerytury określone w tych przepisach, a w szczególności poprzez uznanie, że pracownik młodociany nie może wykonywać pracy w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy;

- art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 1998 nr 162 poz. 1118 ze zm.) poprzez nie zastosowanie
w/w przepisów, a w konsekwencji nie przyznanie W. K. prawa
do emerytury w sytuacji, kiedy jego łączny staż pracy wynosi ponad 25 lat, ma ukończone 60 lat, a nadto przepracował co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach, zaś praca ta wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Apelujący wniósł o przeprowadzenie dowodu z uzupełniającego przesłuchania strony na okoliczność zgłoszenia się W. K. do byłego pracodawcy
po odbyciu służby wojskowej, likwidacji Powiatowego Zarządu Dróg (...)
w M. w czasie odbywania przez ubezpieczonego służby wojskowej, charakteru
i rodzaju prac wykonywanych przez ubezpieczonego w okresie od 2.09.1969 r.
do 30.08.1971 r. w (...) Zakład (...) w G. oraz wykonywania przez niego
w okresie od 2.09.1969 r. do 30.08.1971 r. pracy w szczególnych warunkach, stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Wskazując na powyższe ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez ustalenie prawa do emerytury W. K., ewentualnie
o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji wnioskodawca podniósł, że ubezpieczony w okresie od 2.09.1969 r. do 30.08.1971 r. był zatrudniony w (...) Zakład (...) w G.,
a praca ta była wykonywana w warunkach szczególnych, co potwierdzają zgromadzone w aktach sprawy dokumenty: świadectwa wykonywania prac
w szczególnych warunkach z dnia 14.04.2000 r. oraz świadectwa pracy z dnia 14.04.2000 r. - oba dokumenty wystawione przez (...) Zakład (...) w G.. Natomiast Sąd Okręgowy w Słupsku dokonał arbitralnej oceny rodzaju i charakteru pracy ubezpieczonego w spornym okresie, nie czyniąc w tym zakresie należytych ustaleń faktycznych, podczas gdy możliwości takie istniały, choćby poprzez bardziej szczegółowe przesłuchanie ubezpieczonego. Lakoniczne w tym zakresie przesłuchanie strony, nie może zostać uznane za wystarczające do dokonywania ustaleń w tym zakresie.

Apelujący zwrócił uwagę, że w spornym okresie stan prawny nie był zbyt klarowny, a ponadto podlegał ewolucji, która między innymi doprowadziła
do wykształcenia się szkolnictwa przyzakładowego. Mogło to też prowadzić
w praktyce do powstania złożonych sytuacji faktycznych. W tej sytuacji najistotniejsze jest ustalenie, jakimi elementami charakteryzowały się konkretne stosunki prawne, nie zaś tylko to, czy dana osoba była uczniem. Zatrudnienie pracownika młodocianego nie przesądza o tym, że nie wykonuje on czynności mieszczących się w zakresie obowiązków pracowniczych przynależnych do stanowiska pracy objętego wykazem prac w szczególnych warunkach. W tym zakresie ubezpieczony odniósł się do poglądów wyrażonych przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 września 1995 r., sygn. I PRN 43/95, z którego wynika, iż przy ustalaniu charakteru stosunku prawnego łączącego ucznia z zakładem pacy rozstrzygające znaczenie ma rzeczywista treść wzajemnych praw i obowiązków stron tego stosunku, a to z uwagi na niezbyt klarowny stan prawny występujący w tym okresie.

Zdaniem ubezpieczonego błędna jest dokonana przez Sąd Okręgowy ocena, że fakt posiadania statusu pracownika młodocianego sam przez się wyklucza możliwość wykonywania pracy w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w rozumieniu art. 32 ust. 1 i 4 ustawy o emeryturach i rentach oraz § 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Przepis art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. Nr 45, poz. 226) stanowił, że okresy nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy oraz wstępnego stażu pracy są okresami zatrudnienia. Młodociani pobierający naukę zawodu w zakładach pracy
w ramach zawartych z tymi zakładami umów byli wprost uważani za pracowników przez art. 4 ust. 2 pkt 3 dekretu z dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1958 r. Nr 23, poz. 97 ze zm.), art. 5 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r.
o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 3, poz. 6 ze zm.), art. 5 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) - odsyłający do przepisów Kodeksu pracy, a więc także zatrudniania młodocianych w celu przygotowania zawodowego w ramach umowy o pracę (art. 190 i następne k.p.) oraz art. 11 ust. 2 pkt 3 tej ustawy - nakazujący uznawanie za okresy równorzędne
z okresami zatrudnienia okresów wykonywania przed dniem 1 stycznia 1975 r. pracy na podstawie umowy o naukę zawodu, przyuczania do określonej pracy
lub odbywania wstępnego stażu pracy, a także art. 2 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia
17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) - nakazujący uznawanie za okresy składkowe przypadające przed dniem wejścia
w życie tej ustawy okresów zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem
1 stycznia 1975 r., która to zasada została przejęta przez art. 6 ust. 2 pkt 3 aktualnie obowiązującej ustawy o emeryturach i rentach. W konsekwencji nie może budzić wątpliwości, że młodociany odbywający naukę zawodu w ramach umowy zawartej
z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy o nauce zawodu posiadał status pracownika, również w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym.

W myśl § 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na warunkach w nim przewidzianych są okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.
W obowiązujących przepisach przewidziana została dla danego stanowiska -
ze względu na charakter zatrudnienia lub związane z nim warunki - norma czasu pracy w rozmiarze odbiegającym od powszechnie obowiązującego, stanowi ona pełny wymiar czasu pracy w rozumieniu § 2 rozporządzenia. Apelujący wskazał,
że jeżeli nawet na stanowisku pracy ucznia nauki zawodu przewidziana została norma czasu pracy w rozmiarze 6 godzin dziennie i 36 godzin tygodniowo, to praca wykonywana w takim rozmiarze stanowi pracę w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na tym stanowisku. Dla spełnienia wymagania wykonywania pracy
w szczególnych warunkach istotne jest jednak to, czy taka praca była
przez pracownika faktycznie wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla stanowiska, na którym takie warunki występowały.
W przedmiotowej sprawie Sąd zaniechał dokonywania w tym zakresie jakichkolwiek ustaleń. Tym samym nie był uprawniony do dokonywania kategorycznej oceny,
czy praca wykonywana przez ubezpieczonego w spornym okresie była pracą
w szczególnych warunkach. Z lakonicznych w tym zakresie zeznań W. K. wynika, że była to szkoła przyzakładowa, w której pracę w szczególnych warunkach wykonywał przez 8 godzin dziennie, natomiast nauka była 2 razy
w tygodniu, ale dopiero po godzinach pracy. Jednocześnie cały okres od 2.09.1969 r. do 30.08.1971 r. został uznany za pracę w warunkach szczególnych w wystawionym przez pracodawcę świadectwie pracy z dnia 14.04.2000 r.

Również okres odbywania służby wojskowej przez ubezpieczonego powinien zostać, jego zdaniem, uznany przez Sąd Okręgowy w Słupsku jako okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Faktem jest, że ubezpieczony
od 17.10.1971 r. do 26.10.1975 r. był zatrudniony w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M., przy czym w okresie od 26.10.1973 r. do 13.10.1975 r. odbywał służbę wojskową, a następnie od 3.11.1975 r. był zatrudniony w (...)
w B.. Tym niemniej Sąd I instancji całkowicie pominął fakt, że w czasie, kiedy ubezpieczony był w wojsku jego zakład pracy przestał istnieć, w tym także zajmowane przez niego stanowisko. Po wyjściu z wojska ubezpieczony zgłosił się
do zakładu pracy, w którym pracował przed jego powołaniem. Okazało się jednak,
że został on zlikwidowany i ubezpieczony nie może powrócić na zajmowane dotychczas stanowisko, gdyż to nie istnieje. W tej sytuacji ubezpieczony rozpoczął pracę w (...) w B., która również była pracą w warunkach szczególnych.

Zgodnie z art. art. 106 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 21 listopada 1967 r.
o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zakład pracy, który zatrudniał pracownika w dniu powołania do zasadniczej lub okresowej służby wojskowej, jest obowiązany zatrudnić go na poprzednio zajmowanym stanowisku lub na stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz zaszeregowania osobistego, jeżeli w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z tej służby pracownik zgłosił swój powrót do zakładu pracy w celu podjęcia zatrudnienia. Nie zachowanie tego terminu powoduje wygaśnięcie stosunku pracy, chyba że nie zachowanie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od pracownika. Zgodnie natomiast z art. 108 ust. 1 w/w ustawy czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych
z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby.

Skarżący podkreślił, że należy odróżnić sytuację, w której pracownik, mając taką obiektywną możliwość, nie powraca do dotychczasowego pracodawcy
od sytuacji, kiedy z przyczyn obiektywnych, powrócić on nie może. Nie może dochodzić do sytuacji, w której ubezpieczony, który obiektywnie nie mógł powrócić
na wcześniej zajmowane stanowisko jest traktowany na równi z osobą, która mogąc powrócić na poprzednie zajmowane stanowisko z takiej możliwości nie skorzystała. Okolicznością równie istotną jest fakt, że ubezpieczony od dnia 3.11.1975 r. podjął pracę w (...) w B., która również miała charakter pracy w szczególnych warunkach

W tym kontekście wnioskodawca podniósł, że obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona ojczyzny, a zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa (art. 85 ust. 1 i 2 Konstytucji RP). Ponadto konstytucyjna zasada demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2), zasada równości wobec prawa i zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny
(art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji), wymuszają na gruncie Konstytucji, będącej najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej (art. 8 Konstytucji RP), ustanawianie takich regulacji ustawowych lub dokonywanie wykładni przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wykluczają jakiekolwiek pokrzywdzenie obywatela z powodu wykonywania publicznego obowiązku obrony ojczyzny.
W konsekwencji, na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne są zawsze okresami składkowymi (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach), bez potrzeby wypełnienia jakichkolwiek dalszych warunków, a w szczególności bez względu na to, czy okresy odbytej służby były poprzedzone stosunkiem pracy lub innym stosunkiem prawnym kreującym tytuł obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Oznacza to, że okres czynnej służby wojskowej jest składkowym okresem ubezpieczenia
dla każdego ubezpieczonego, który odbył taką służbę. Ponadto art. 32 ust. 3 pkt 6 ustawy o emeryturach i rentach za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa, między innymi, żołnierzy zawodowych. Wprawdzie reguła ta bezpośrednio nie odnosi się do żołnierzy, którzy odbyli czynną służbę wojskową,
ale nie może ona być prawnie obojętna przy dokonywaniu wykładni przepisów regulujących szczególne uprawnienia pracowników, którzy spełnili publicznoprawny obowiązek zasadniczej służby wojskowej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja W. K. skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji i przyznaniem wnioskodawcy prawa do emerytury od dnia
20 lipca 2014 r.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było, czy wnioskodawca W. K. spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury
w wieku obniżonym, przewidzianej w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zw. z art. 32 tej ustawy, w szczególności przesłankę legitymowania się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych.

Sąd I instancji prawidłowo uznał, iż okres zatrudnienia W. K. jako ucznia nauki zawodu od 2 września 1969 r. do 30 sierpnia 1971 r. w (...) Zakład (...) w G. nie stanowi okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Podzielając co do zasady wywody apelacji odnośnie możliwości kwalifikowania okresu pobierania nauki i pracy w charakterze ucznia jako okresu składkowego
tj. w ramach ogólnego stażu ubezpieczeniowego, nie można zgodzić się
ze stanowiskiem skarżącego co do wykładni pojęcia świadczenia pracy w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako niezbędnej przesłanki uznania danego zatrudnienia w warunkach szczególnych za uzasadniające prawo
do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Stałe wykonywanie pracy w warunkach szczególnych jest rozumiane
w orzecznictwie Sądu Najwyższego jako wypełnianie pełnego wymiaru czasu pracy na zajmowanym stanowisku, gdyż nie jest dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika (por. np. wyrok z dnia 4 czerwca 2008 r., II UK 306/07, OSNP 2009 nr 21-22, poz. 290).

Sąd Najwyższy wyjaśnił w wyroku z dnia 22 sierpnia 2012 r. (I UK 130/12, LEX nr 1265553), że wymaganie wykonywania pracy w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy należy odnosić do pracowników, których czas pracy nie jest w żaden sposób umniejszony ze względu na ich cechy osobiste, lecz czas wymagany dla danego stanowiska, choćby skrócony, lecz tylko ze względu na szczególne warunki i zagrożenia wynikające ze świadczenia pracy
na tym stanowisku. Na stanowisku pracy ucznia nauki zawodu przewidziana była norma czasu wnikająca z obowiązującego w spornym okresie (do czasu wejścia
w życie Kodeksu pracy) art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy. Młodociani zatrudnieni w celu nauki zawodu obowiązani byli do dokształcania się w zakresie obranego zawodu przez zajęcia teoretyczne w warunkach szkolnych. Czas pracy na stanowisku pracy, ze względu
na ochronę pracownika młodocianego, nie mógł przekroczyć 6 godzin dziennie
i 36 godzin tygodniowo. Do czasu pracy młodocianych wliczało się czas dokształcania bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy, jednakże w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo. Gdyby więc nawet uznać, że przewidziana w obowiązujących przepisach -
ze względu na charakter zatrudnienia lub związane z nim warunki - norma czasu pracy w rozmiarze odbiegającym od powszechnie obowiązującego, stanowiła pełny wymiar czasu pracy, to nie można pominąć koniunktywnego wymagania wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla stanowiska, na którym takie warunki występowały
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2009 r., II UK 334/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 294, z dnia 20 stycznia 2011 r., II UK 169/10, niepublikowany oraz
z dnia 23 stycznia 2012 r., II UK 96/11, niepublikowany).

Praca na podstawie umowy o naukę zawodu wykonywana była zawsze
w rozmiarze mniejszym, niż obowiązujący na danym stanowisku, mimo że młodocianych w wieku powyżej lat 16 obowiązywał normalny czas pracy stosowany w zakładzie pracy (art. 13 ust. 2 ustawy o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy).

Mając na uwadze powyższe należy uznać że ubezpieczony nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych w omawianym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, w konsekwencji okres ten nie stanowi okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej na zasadach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia
z dnia 7 lutego 1983 r.

Sąd odwoławczy podziela również ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego odnośnie kwalifikacji zatrudnienia wnioskodawcy od dnia
17 października 1971 r. do dnia 25 października 1973 r. w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M. jako pracy w warunkach szczególnych wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie widząc zatem potrzeby ich powtarzania
w niniejszym uzasadnieniu. Zgromadzony w postępowaniu przed Sądem I instancji materiał dowodowy, w szczególności zeznania świadków, które Sąd Apelacyjny również uznaje za wiarygodne i miarodajne, dał podstawy do przyjęcia,
iż ubezpieczony wykonywał wówczas prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych, wymienione w załączniku A do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U.
z 1983 r. Nr 8 , poz. 43 ze zm.) - w dziale V, pod pozycją 3.

Przechodząc do kwalifikacji okresu odbywania przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej w trakcie zatrudnienia w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M. wskazać natomiast należy, iż w przedmiotowym zakresie Sąd Okręgowy dopuścił się naruszenia przepisów prawa materialnego, co skutkowało niewłaściwą subsumcją ustaleń faktycznych pod odpowiednie dyspozycje przepisów prawa materialnego. Zaznaczenia wymaga jednak, iż ustaleń faktycznych Sąd
I instancji dokonał po przeprowadzeniu stosownego postępowania dowodowego,
a Sąd odwoławczy, oceniając je jako prawidłowe, uznał je za własne, co oznacza,
iż zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie.

Sąd Apelacyjny przypomina, iż podstawę prawną uprawnienia żądanego
przez ubezpieczonego stanowi art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej. Przedmiotowe regulacje wymagają w szczególności ustalenia, czy w dniu wejścia
w życie ustawy emerytalnej wnioskodawca miał okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany do nabycia prawa
do emerytury w wieku niższym niż zwykły (art. 184 ust. 1 pkt 1). Data ta określa również prawo materialne właściwe do kwalifikacji okresu zasadniczej służby wojskowej jako wymaganego okresu zatrudnienia do wcześniejszej emerytury. Oczywiście chodzi o szczególną regulację prawną, albowiem z samej istoty okres zasadniczej służby wojskowej nie jest okresem zatrudnienia i nawet ustawa
o powszechnym obowiązku obrony okresu tego nie zrównuje z zatrudnieniem, tylko nakazuje zaliczyć okres zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia
w zakresie określonych uprawnień. Z drugiej strony okres zasadniczej służby wojskowej nie pozostaje poza regulacją prawa ubezpieczeń społecznych, z tym tylko, że jako okres składkowy (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej). Tylko żołnierzy zawodowych ustawa emerytalna uważa za pracowników zatrudnionych
w szczególnym charakterze (art. 32 ust. 3 pkt 6). Skoro regulacja obejmuje tylko żołnierzy zawodowych, to ten krąg podmiotowy jest zamknięty, zwłaszcza,
że w sprawie nie chodzi o pracę w szczególnym charakterze, ale o zatrudnienie
w szczególnych warunkach. Nie każda zaś zasadnicza służba wojskowa ze względu na jej charakter może być porównywalna z pracą w szczególnych warunkach, a jeśli nawet, to rozwiązanie korzystne dla zainteresowanych musiałoby być wyraźne
i mające uzasadnienie w indywidualnej specyfice służby (tak: wyrok SN z dnia
6 kwietnia 2006 r., III UK 5/06, OSNP 2007/7-8/108).

Pozytywnej regulacji stwierdzającej, że okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie ma w rozporządzeniu z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ujęcie
w nim tylko żołnierzy zawodowych (§ 10), tak jak w ustawie emerytalnej (art. 32 ust. 3 pkt 6), świadczy o regulacji zamkniętej i wyklucza lukę prawną.

Należy zatem wyraźnie podkreślić, że nie każda zasadnicza służba wojskowa jest traktowana jako okres zatrudnienia uprawniający do wcześniejszej emerytury
na podstawie art. 32 (w związku z art. 184) ustawy emerytalnej. Bez szczególnych regulacji lub uwarunkowań, okres zasadniczej służby wojskowej nie podlega wliczeniu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, od którego zależy prawo do wcześniejszej emerytury (art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Kwestia zaliczania okresu zasadniczej służby wojskowej do stażu zatrudnienia
w szczególnych warunkach, stanowiącego przesłankę przyznania prawa
do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, była przedmiotem wielu orzeczeń Sądu Najwyższego.

Początkowo Sąd Najwyższy stał na stanowisku, iż przez „przepisy dotychczasowe” w rozumieniu art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS należy rozumieć przepisy rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze, jednak wyłącznie w zakresie określenia wieku emerytalnego, rodzaju prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie których przysługuje prawo do emerytury, przy czym zakres odesłania nie obejmował - zdaniem Sądu Najwyższego - możliwości zaliczania na podstawie kiedykolwiek poprzednio obowiązujących przepisów okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Pogląd taki został zaprezentowany przez Sąd Najwyższy m. in. w wyroku z dnia 11 marca
2009 r. (II UK 247/08, LEX nr 707422) oraz w wyroku z dnia 8 kwietnia 2009 r. (II UK 331/08, LEX nr 707887), a wynikał między innymi z ustalenia, iż § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 r. w sprawie zaliczania pracowników
do kategorii zatrudnienia, który określał warunki zaliczania do okresu zatrudnienia
w I kategorii okres służby wojskowej, utracił moc, a zatem w stanie prawnym obowiązującym po dniu 31 grudnia 1967 r. brak było przepisu zezwalającego
na zaliczenie okresu zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia
w szczególnych warunkach, od którego zależy nabycie prawa do emerytury
w niższym wieku emerytalnym.

Powyższe stanowisko nie zostało jednak zaakceptowanie w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w kolejnych orzeczeniach prezentował jednolitą wykładnię przepisów, według której okres służby wojskowej dla żołnierza zatrudnionego przed powołaniem do czynnej służby wojskowej w warunkach szczególnych (I kategorii zatrudnienia), który po zakończeniu tej służby podjął zatrudnienie w tych samych warunkach, jest nie tylko okresem służby w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ale także okresem pracy
w szczególnych warunkach w rozumieniu § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych charakterze (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2009 r., II UK 215/09 OSNP 2011 nr 15-16, poz. 219, z dnia 9 marca
2010 r., I UK 333/09, LEX nr 585739, z dnia 24 maja 2012 r., II UK 265/11, LEX
nr (...), z dnia 17 maja 2012 r., I UK 399/11, LEX nr 1211140). Zaprezentowany pogląd podzielił również powiększony skład Sądu Najwyższego w uchwale z dnia
16 października 2013 r., II UZP 6/13 (LEX nr 1385939), w której stwierdził, że: „Czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym
do dnia 31 grudnia 1974 r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej)”.
W uzasadnieniu tego stanowiska, wyrażono m.in. pogląd, że podstawy zaliczenia okresu służby wojskowej do okresu pracy w warunkach szczególnych (szczególnym charakterze), należy poszukiwać nie tylko w przepisach normujących prawo
do świadczeń, a więc obecnie w ustawie emerytalnej i rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U.
z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.), ale w tym zakresie znajdą zastosowanie również przepisy normujące służbę wojskową, tj. ustawa z dnia 21 listopada 1967 r.
o powszechnym obowiązku obrony RP (Dz. U. Nr 44, poz. 220 ze zm.) oraz przepisy wykonawcze do niej, w tym zwłaszcza rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz. 318 ze zm.), które regulowało w sposób szczegółowy uprawnienia żołnierza, który w terminie 30 dni po zwolnieniu ze służby zgłosił powrót do zakładu pracy i w wyniku tego podjął w nim zatrudnienie. W myśl § 5 ust. 1 tego rozporządzenia żołnierzowi wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Z przepisów tych wynika,
że - pod warunkiem w nim wskazanym - okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem zatrudnienia na takich samych warunkach, jak przed powołaniem do tej służby. Jeśli było to zatrudnienie wymienione w art. 11 ust. 2 pkt 1-6 ustawy
o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, to również okres służby wojskowej uważany był za takie samo zatrudnienie, a żołnierz był traktowany jak pracownik wykonujący pracę wymienioną w powołanym przepisie.

Przepis art. 108 ust. 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony został nieznacznie zmieniony z dniem 1 stycznia 1975 r. przez art. X pkt 2 lit. c ustawy
z dnia 26 czerwca 1974 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks pracy, Dz. U. Nr 24, poz. 142 ze zm.) i zgodnie z jego nowym brzmieniem, czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wliczał się pracownikowi do okresu zatrudnienia
w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby. Poważniejsza zmiana nastąpiła
w brzmieniu przepisów ujętym w tekście jednolitym (Dz. U. z 1979 r. Nr 18, poz. 111). Zmianie uległa numeracja poszczególnych jednostek redakcyjnych ustawy, a także brzmienie niektórych przepisów. W myśl art. 120 ust. 1, pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania służby wojskowej wliczał się do okresu zatrudnienia
w zakładzie pracy, w którym podjął pracę, w zakresie wszelkich uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych. Jednocześnie pracownikowi, który podjął pracę lub złożył wniosek o skierowanie do pracy
po upływie trzydziestu dni od zwolnienia ze służby wojskowej, czas odbywania służby wliczał się do okresu zatrudnienia tylko w zakresie wymiaru urlopu wypoczynkowego i wysokości odprawy pośmiertnej oraz uprawnień emerytalno-rentowych (art. 120
ust. 3). (...). Pomimo kolejnych, licznych zmian redakcyjnych ustawy o powszechnym obowiązku obrony, w dalszym ciągu obowiązywało zawarte w art. 120 ust. 1 i 3 ustawy "wliczanie" okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień emerytalno-rentowych. Zostało ono usunięte dopiero z dniem 21 października 2005 r. (por. wyrok SN z dnia 6 lutego 2014 r., II UK 349/12, LEX nr 1660824).

Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego zaprezentowanym w wyroku z dnia
5 sierpnia 2014 r. (I UK 442/13, LEX nr 1491097), również żołnierzowi, który
przed służbą nie był zatrudniony (w żadnym zakładzie pracy), a po zwolnieniu
w ciągu 30 dni przystąpił do wykonywania zatrudnienia, uznanego za zatrudnienie
w warunkach szczególnych, wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień określonych w § 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy
i ich rodzin (Dz. U. z 1968 r., nr 44, poz. 318 ze zm.), „czyli wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem
w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych
od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie”.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku prezentuje analogiczny pogląd, zgodnie z którym - jeśli żołnierz przed podjęciem zatrudnienia wykonywał pracę w warunkach szczególnych, zaś po odbyciu zasadniczej służby wojskowej powrócił do pracy, która takiego charakteru już nie miała, to również brak jest przeszkód, aby okres służby wojskowej został zaliczony do stażu, od którego zależą jego uprawnienia emerytalne (tak np. wyrok z dnia 23 lutego 2015 r., III AUa 1410/14). Podzielając cytowany powyżej pogląd Sądu Najwyższego (zob. wyrok z dnia 5 sierpnia 2014 r., I UK 442/13) – zgodnie z którym również żołnierzowi, który przed służbą nie był zatrudniony (w żadnym zakładzie pracy), a po zwolnieniu w ciągu 30 dni przystąpił
do wykonywania zatrudnienia, uznanego za zatrudnienie w warunkach szczególnych, wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień określonych w § 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. z 1968 r., nr 44, poz. 318 ze zm.), Sąd Apelacyjny w Gdańsku stanął na stanowisku, iż tym bardziej istnieją podstawy do zaliczenia okresu służby wojskowej do stażu,
od którego zależą jego uprawnienia emerytalne w sytuacji, gdy przed powołaniem
do służby wojskowej ubezpieczony wykonywał zatrudnienie kwalifikowane jako zatrudnienie w warunkach szczególnych, a po powrocie ze służby wykonywał pracę, która takiego charakteru nie miała, gdyż powrót na poprzednio zajmowane stanowisko czy wręcz do poprzedniego zakładu pracy z przyczyn od niego niezależnych (likwidacja stanowiska, zakładu pracy) był niemożliwy. Wykładnia omawianych przepisów nie może bowiem prowadzić do dyskryminacji osób, które przed powołaniem do odbycia zasadniczej służby wojskowej pracowały w warunkach szczególnych i po zwolnieniu ze służby zgłosiły powrót do zakładu pracy,
lecz z przyczyn obiektywnych, pomimo zgłoszenia powrotu do pracy, nie mogły podjąć zatrudnienia na poprzednio zajmowanym bądź równorzędnym stanowisku pracy.

Z treści przepisu art. 106 ust. 1 wskazanej wyżej ustawy o powszechnym obowiązku obrony, jak i z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin –
w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie odbywania przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej wynikał ciążący na zakładzie pracy, który zatrudniał żołnierza w dniu powołania do służby wojskowej, obowiązek niezwłocznego zatrudnienia go na stanowisku poprzednio zajmowanym lub równorzędnym
pod względem rodzaju pracy oraz zaszeregowania osobistego, jeżeli w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z tej służby żołnierz zgłosi powrót do zakładu pracy.

Z kolei art. 108 ust. 1 w/w ustawy stanowił, że czas odbywania zasadniczej
lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia,
w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby. W myśl § 3 art. 108 ustawy
o powszechnym obowiązku obrony, warunkiem wliczenia służby wojskowej
do okresu zatrudnienia jest zachowanie terminów, o których mowa w art. 106 ust. 1 lub w art. 107 ust. 1. Zgodnie z § 5 ust. 1 w/w rozporządzenia Rady Ministrów
z 22 listopada 1968 r. żołnierzowi, który podjął zatrudnienie stosownie do zasad określonych § 2-4, wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Nadto ust. 2 omawianego § 5 rozporządzenia stanowił, iż jeżeli żołnierz po odbyciu służby wojskowej podjął zatrudnienie zgodnie z § 3 ust. 3 w innym zakładzie pracy, do okresu zatrudnienia
w zakresie określonym w ust. 1 wlicza się także czas zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym był pracownikiem w dniu powołania do służby wojskowej.

Z powyższych uregulowań nie wynika, w ocenie Sądu Apelacyjnego,
aby warunkiem zachowania uprawnień w nich przewidzianych było podjęcie pracy
na tym samym stanowisku czy też w tym samym zakładzie pracy,
co przed powołaniem do służby wojskowej. Obowiązek zatrudnienia żołnierza
na stanowisku poprzednio zajmowanym, równorzędnym lub zgodnym z nowo uzyskanymi kwalifikacjami dotyczył zakładu pracy, nie zaś żołnierza zgłaszającego powrót do pracy po odbyciu służby wojskowej. Przepisy § 3 ust. 4 i § 5 ust. 2 rozporządzenia z dnia 22 listopada 1968 r. wyraźnie zaś stanowią o możliwości podjęcia przez żołnierza – we wskazanych w nich warunkach – zatrudnienia w innym zakładzie pracy z wliczeniem okresu zatrudnienia w poprzednim zakładzie pracy
do okresu zatrudnienia w zakresie m. in. wszelkich uprawnień uzależnionych
od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie.

Zaprezentowane powyżej stanowisko znalazło poparcie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2015 r. (III UZP 4/15, niepubl.), zgodnie z którą okres zasadniczej lub okresowej służby wojskowej odbytej w czasie od 29 listopada
1967 r. do 31 grudnia 1974 r. zalicza się do okresu pracy w szczególnych warunkach wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym
(art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) także w sytuacji, gdy ubezpieczony bezpośrednio
przed powołaniem do służby wojskowej pracował w warunkach szczególnych
oraz po zwolnieniu z tej służby podjął w innym zakładzie pracy zatrudnienie niestanowiące pracy w szczególnych warunkach, jeżeli zostały spełnione przesłanki, o których mowa w art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220,
w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) oraz w § 2-5, 7 i 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz. 318, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.).

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy przypomnieć należy,
iż z wydanego W. K. przez pracodawcę świadectwa pracy z dnia
10 lutego 1978 r. (k. 7 akt kapitału początkowego) wynika, iż był on zatrudniony
w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M. do dnia 17 października 1971 r. do dnia 26 października 1975 r. Przeprowadzone przed Sądem I instancji postępowanie dowodowe jednoznacznie wykazało, iż w okresie od dnia
17 października 1971 r. do dnia 25 października 1973 r. (tj. bezpośrednio
przed powołaniem do służby wojskowej) ubezpieczony wykonywał pracę
w warunkach szczególnych jako maszynista ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych.

Zasadniczą służbę wojskową W. K. odbył w okresie
od 26 października 1973 r. do 13 października 1975 r.

Nie mogło ujść uwadze Sądu Apelacyjnego, że do rozwiązania stosunku pracy z dniem 26 października 1975 r. doszło na skutek reorganizacji zakładu pracy ( vide: ww. świadectwo pracy z dnia 10 lutego 1978 r.), a zatem nie podjęcie
przez ubezpieczonego po powrocie z wojska zatrudnienia na poprzednio zajmowanym stanowisku nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych. Nie ulega
przy tym wątpliwości, mając na uwadze treść świadectwa pracy i zeznania wnioskodawcy, że ubezpieczony po zakończeniu zasadniczej służby wojskowej zgłosił zamiar powrotu do pracy u dotychczasowego pracodawcy w przepisanym 30-dniowym terminie od zwolnienia z odbywania służby i został zatrudniony na stanowisku ślusarza remontowego, przy czym w okresie po zgłoszeniu się do pracy do dnia rozwiązania umowy o pracę ubezpieczony wykorzystywał urlop wypoczynkowy.

Odwołując się zatem do konsekwentnie prezentowanego przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku stanowiska, które znalazło ostatnio potwierdzenie
w cytowanej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2015 r., Sąd odwoławczy uznał, iż okres odbywania przez W. K. zasadniczej służby wojskowej
od 26 października 1973 r. do 13 października 1975 r. należy wliczyć do jego stażu pracy w warunkach szczególnych.

Doliczenie okresu odbywania przez wnioskodawcę służby wojskowej, wynoszącego 1 rok, 11 miesięcy i 18 dni, do uznanego przez organ rentowy stażu pracy w warunkach szczególnych wynoszącego 11 lat, 2 miesiące i 3 dni oraz okresu zatrudnienia w Powiatowym Zarządzie Dróg (...) w M. od dnia
17 października 1971 r. do dnia 25 października 1973 r. w wymiarze 2 lat i 10 miesięcy, powoduje, iż za spełnioną należy uznać przesłankę przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury wcześniejszej w postaci legitymowania się
15 latami pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny, działając na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję i przyznał W. K. prawo do emerytury od dnia 20 lipca 2014 r. tj. od dnia, w którym ukończył on 60 rok życia, jak w pkt 1 sentencji wyroku.

Sąd Apelacyjny nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego
za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, jak w pkt 2 sentencji wyroku.

Przypomnieć należy, iż zgodnie z brzmieniem art. 118 ust. 1a ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego
za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej
do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia. Wydanie
przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności
w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia
2005 r., sygn. akt I UK 159/04, OSNP nr 19/2005, poz. 308). Wydanie jednak błędnej decyzji w sytuacji, gdy organ rentowy nie dysponował wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na ustalenie prawa wnioskodawcy do żądanego świadczenia, nie skutkuje obciążeniem organu odpowiedzialnością z tego tytułu. Skoro zatem w niniejszej sprawie do ustalenia prawa wnioskodawcy do emerytury doszło dopiero na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowania sądowego, należy bowiem zwrócić uwagę, że ubezpieczony nie przedłożył w postępowaniu administracyjnym świadectwa pracy w warunkach szczególnych z Powiatowego Zarządu Dróg (...) w M., w szczególności na podstawie zeznań świadków, niedopuszczalnych w postępowaniu przed organem rentowym, Sąd odwoławczy nie znalazł podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności pozwanego organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej
do wydania decyzji.

W pkt 3 wyroku Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz wnioskodawcy W. K. kwotę 30,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu na II intonację, działając na podstawie
art. 98 k.p.c. w zw. z art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (j.t. Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.).

SSA Grażyna Horbulewicz SSA Lucyna Ramlo SSA Iwona Krzeczowska-Lasoń