Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV U 1654/16

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 marca 2017 r.

Sąd Okręgowy/Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie

Wydział IV

w składzie:

Przewodniczący SSO Marek Przysucha

Protokolant Małgorzata Kłosowicz

po rozpoznaniu w dniu 1 marca 2017 r. w Częstochowie

sprawy G. M. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.

o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy

na skutek odwołania G. M. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C.

z dnia 30 września 2016 roku i 9 listopada 2016 roku Nr (...)

zmienia zaskarżone decyzje i przyznaje ubezpieczonemu G. M. (1) prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy poczynając od 1 października 2016 roku na stałe.

Sygn. akt IVU 1654/16

UZASADNIENIE

Zaskarżoną decyzją z 30 września 2017 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. odmówił ubezpieczonemu G. M. (1) prawa do renty.

Decyzją z 9 listopada 2016 roku po rozpoznaniu wniosku ubezpieczonego z 17 września 2016 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. odmówił ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Ubezpieczony odwołał się od w/w decyzji do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd ustalił i zważył co następuje:

G. M. (1) pobierał rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

(dowód: akta ZUS decyzja z 15.02 2006r k.69akt ZUS )

Ostatnie świadczenie rentowe było wypłacana ubezpieczonemu z tytułu częściowej niezdolności do pracy i wstrzymane z dniem 30 września 2016r.

Postanowieniem z 21 lipca 2016 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych działając z urzędu wznowił postępowanie w przedmiocie prawa do renty.

W dniu 30 września 2017 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję wstrzymującą prawo do renty.

W wyniku wznowionego postepowania w zakresie ustalenia uprawnień do pobierania świadczenia, ubezpieczony G. M. (2) złożył w dniu 17 sierpnia 2016 roku wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Ubezpieczony został poddany badaniom przez lekarza orzecznika ZUS, a następnie przez komisję lekarską przy Oddziale ZUS w C., która w orzeczeniu z dnia 31 października 2016 r. stwierdziła, że badany nie jest całkowicie niezdolny do pracy.

Decyzją z dnia 9 listopada 2016 roku organ rentowy, na podstawie art. 57 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 roku, poz. 887 ze zm.), w związku ze wskazanym orzeczeniem komisji lekarskiej ZUS, odmówił ubezpieczonemu G. M. (1) przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy. (dowód akta ZUS k. 116)

Postanowienie z dnia 21 lipca 2016 roku zostało wydane przez ZUS z urzędu z powołanie się na art. 149 KPA i art. 114 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS.

Na rozprawie w dniu 1 marca 2017 r. pełnomocnik ubezpieczonego wniósł o przyznanie renty z tytułu częściowej niezdolności oraz objęcie kontrolą sądową decyzji z 30 września 2017 roku. W aktach ZUS nie ujawniono dowodu doręczenia tej decyzji ubezpieczonemu.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

W sprawie należało rozważyć dopuszczalność wznowienia postępowania w przedmiocie prawa do renty ubezpieczonego G. M. (1).

1.Kwestia wznowienia decyzji ZUS

Pojęcie "wzruszalności" w prawie ubezpieczeń społecznych istotnie odbiega od przyjętego rozumienia tego terminu w doktrynie postępowania administracyjnego (zob. B. A., Wadliwość..., s. 28 i n.). Wśród wielu odmienności (szerzej zob. K. A., Ponowne..., s. 61-66) na szczególną uwagę zasługuje fakt, że przyczynę podważenia decyzji organu rentowego stanowić może nie tylko wadliwość aktu administracyjnego, lecz także niezgodność poczynionych ustaleń z rzeczywistym stanem uprawnień zainteresowanego, wynikająca z zajścia różnego rodzaju okoliczności (np. ustania lub ponownego powstania niezdolności do pracy), które dezaktualizują lub uaktualniają dotychczasowe ustalenia w zakresie istnienia/nieistnienia prawa do emerytury lub renty (zob. K. K. Rozpoznawanie..., s. 128; R. B., Wzruszalność..., s. 64-66). Zdezaktualizowanie/uaktualnienie się (na podstawie art. 61, art. 101 pkt 1 i art. 107 ustawy o e.r. FUS) decyzji rentowych nie wiąże się z ich wadliwością, gdyż zostały one wydane zgodnie z ukształtowanym ex lege stanem uprawnień zainteresowanego istniejącym na dzień powzięcia rozstrzygnięcia, który następnie uległ zmianie, czego organ rentowy nie mógł wziąć pod uwagę w chwili wydania pierwszorazowej (prawidłowej) decyzji. W związku z tym, że z wadliwością aktu administracyjnego mamy do czynienia w przypadku stwierdzenia uchybień normom prawa materialnego i/lub procesowego istniejącym w momencie podejmowania decyzji, to powołanie się na okoliczności faktyczne powstałe po wydaniu prawomocnej decyzji rentowej daje podstawę do wszczęcia postępowania w nowej sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych, nie powinno zaś stanowić podstawy wznowienia postępowania inicjowanego z powodu kwestionowania stanu istniejącego w chwili podejmowania decyzji. Tylko w tym drugim przypadku dochodzi do powtórnego orzekania w tej samej sprawie i tylko w stosunku do tej sytuacji można rozważać odstępowanie od stosowania zasady ne bis in idem.

Należy także zauważyć, że wzruszalność decyzji rentowych polega przede wszystkim na niwelowaniu tzw. wad materialnoprawnych, czyli uchybień organu rentowego w zakresie rozstrzygania o faktach warunkujących nabycie prawa do emerytur i rent albo zaniedbań samych ubezpieczonych wywołanych nieporadnością w dokumentowaniu prawa do świadczeń lub niedostateczną znajomością warunków, od spełnienia których zależy przyznanie uprawnień ubezpieczeniowych. Wskazana powyżej specyfika tej instytucji - a także wzgląd na socjalne przeznaczenie emerytur/rent i gospodarowanie środkami publicznymi - uzasadnia przyznanie stronom stosunkowo szerokich uprawnień zarówno w celu kwestionowania błędnie ukształtowanego prawa do świadczenia, jak i ponownego ubiegania się o poprzednio nieprzyznane prawo.

2. Ponowne ustalenie prawa do emerytur i rent w trybie art.114 ust.1.

W orzecznictwie dominuje pogląd, że decyzja rentowa nie ma przymiotu powagi rzeczy osądzonej (zob. wyroki SN: z dnia 16 września 2009 r., I UK 121/09, LEX nr 537030; z dnia z dnia 12 stycznia 2001 r., II UKN 182/00, OSNAPiUS 2002, nr 17, poz. 419 i z dnia 30 listopada 2000 r., II UKN 79/00, OSNAPiUS 2002, nr 13, poz. 317 oraz postanowienie SN z dnia 24 marca 2003 r., II UK 393/02, OSNPUSiSP 2004, nr 9, poz. 163), co oznacza, że organ rentowy może podważyć swoją błędną decyzję przyznającą świadczenie "nabyte", pomimo niespełnienia ustawowych warunków powstania uprawnień do emerytury lub renty, a zainteresowany ponownie wystąpić z wnioskiem o to samo świadczenie, którego poprzednio mu odmówiono, jeżeli powołano się na nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji mające wpływ na ustalenie uprawnień ubezpieczeniowych. W zasadzie więc nie wchodzi tu w grę stwierdzenie nieważności decyzji rentowej wydanej w sprawie już dawniej ostatecznie rozstrzygniętej inną decyzją (art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a.). W wyniku zastosowania instytucji ponownego ustalania prawa do emerytur/rent następuje nadzwyczajna kontynuacja postępowania w tej samej sprawie (zob. wyrok SN z dnia 15 listopada 2000 r., II UKN 41/00, Prok. i Pr. 2001, nr 6, poz. 39 i postanowienie SN z dnia 20 września 2011 r., I BU 4/11, LEX nr 1101321), w którym organ rentowy ma możliwość zniwelowania własnego uchybienia powstałego przy ustalaniu prawa do świadczenia, natomiast zainteresowany uprawniony jest do ubiegania się o świadczenie, którego mu nie przyznano, jeżeli wcześniej nie powołał się na okoliczności uzasadniające powstanie takich uprawnień. W rezultacie uchylane są zarówno korzystne, jak i niekorzystne rozstrzygnięcia dla zainteresowanego, a działania w tym obszarze zmierzają do tego, aby w obrocie prawnym nie pozostawała decyzja, na podstawie której wypłacane jest świadczenie, choć nie istnieje do niego prawo (art. 134 ust. 1 pkt 4).

Przesłankami ponownej oceny uprawnień ubezpieczeniowych są "nowe dowody" i "ujawnione okoliczności" istniejące przed podjęciem decyzji organu rentowego i mające wpływ na ustalenie prawa do emerytur i rent. Odnosząc się do pierwszej podstawy ponownego ustalania prawa do świadczeń lub ich wysokości, należy stwierdzić, że o ile organ rentowy nie posiada uprawnień do dokonywania niekorzystnej zmiany pierwotnej (ustalającej prawo do świadczenia lub jego wysokość) decyzji w oparciu o odmienną (powtórną) ocenę dowodów zebranych w poprzednim postępowaniu (zob. uchwałę 7 sędziów SN z dnia 5 czerwca 2003 r., III UZP 5/03, OSNPUSiSP 2003, nr 18, poz. 442 z aprobującą glosą 2 K. Ś. oraz wyroki SA: w Katowicach z dnia 30 maja 2001 r., III AUa 2508/00, PP 2002, nr 10 i w Rzeszowie z dnia 27 czerwca 2013 r., III AUa 322/13, LEX nr 1331107), o tyle wzruszenie takiego rozstrzygnięcia może być przeprowadzone w sytuacji przedstawienia nowych dowodów podważających wiarygodność uprzednio zgromadzonego materiału dowodowego, w tym dowodów uzyskanych już po wydaniu decyzji ZUS, pod warunkiem jednak, że wynikają z nich fakty powstałe przed tym momentem (zob. R. B., Wzruszalność..., s. 123).

3.Orzeczenie TK z dnia 28 lutego 2012 r., K 5/11, OTK-A 2012, nr 2, poz. 16

Od dnia 8 marca 2012 r. - w efekcie wydania wyroku TK z dnia 28 lutego 2012 r., K 5/11, OTK-A 2012, nr 2, poz. 16 - utracił moc ustęp 1a w art. 114, zgodnie z którym ustawodawca dopuścił wzruszanie decyzji ZUS w wyniku powtórnej oceny tych samych dowodów, na podstawie których ustalono prawo do świadczenia, jeżeli okazało się, że zgromadzony materiał dowodowy nie uzasadniał przyznania emerytury lub renty (krytycznie na ten temat wypowiadali się R. B. Wzruszalność..., s. 134-135 i J.K. Ponowne..., s. 29; wykładnia art. 114 ust. 1a zezwalająca na odmienną ocenę tych samych dowodów nie zyskała również aprobaty w orzecznictwie SN - zob. uchwałę SN z dnia 8 sierpnia 2007 r., II UZP 3/07, OSNPUSiSP 2007, nr 23-24, poz. 355 oraz wyroki SN: z dnia 30 stycznia 2008 r., I UK 195/07, OSNPUSiSP 2009, nr 7-8, poz. 105; z dnia 5 kwietnia 2011 r., III UK 91/10, LEX nr 949032; z dnia 5 kwietnia 2011 r., III UK 92/10, LEX nr 966817 i z dnia 5 kwietnia 2011 r., III UK 93/10, LEX nr 966818).

4.Orzecznictwo ETPCZ a stosowanie art.114

Usunięcie z obrotu prawnego ustępu 1a w art. 114 nie wyeliminowało wszystkich problemów interpretacyjnych pojawiających się na tle stosowania art. 114. Dzieje się tak na skutek orzecznictwa ETPCz, który - stwierdzając naruszenie przez Polskę art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175/1 z późn. zm.) - systematycznie uznaje (w sprawach, w których decyzje ZUS były wydawane na podstawie art. 114 ust. 1, a nie wyeliminowanego już ust. 1a), że wykorzystanie trybu ponownego ustalenia prawa do emerytur i rent w celu pozbawienia świadczenia ustalonego niezasadnie wyłącznie z powodu błędu organu rentowego jest nadmierne uciążliwe dla osoby nabywającej świadczenie w dobrej wierze (np. w związku z utratą jedynego źródła utrzymania) i nieproporcjonalne z punktu widzenia ochrony interesu publicznego wyrażającego się m.in. w oszczędnym gospodarowaniu środkami publicznymi (zob. zapadłe do tej pory wyroki ETPCz: z dnia 15 września 2009 r. w sprawie M. przeciwko Polsce, skarga nr 10373/05, LEX nr 514351 z glosą A. B. i B. G., z glosą M.J. i z glosą K.Ł. oraz E. Ł., Czekając na...; z dnia 2 października 2012 r. w sprawach: C. przeciwko Polsce, skarga nr 5744/05, LEX nr 1219674; K. przeciwko Polsce, skarga nr 33384/04; R. przeciwko Polsce, skraga nr 25360/04; L. przeciwko Polsce, skarga nr 38459/03; K. przeciwko Polsce, skarga nr 21913/05; K. przeciwko Polsce, skarga nr 17318/04; K. przeciwko Polsce, skarga nr 16519/05; P. przeciwko Polsce, skarga nr 15435/04; L. przeciwko Polsce, skarga nr 6762/04; T. przeciwko Polsce, skarga nr 5970/05 oraz z dnia 4 grudnia 2012 r. w sprawach: L.przeciwko Polsce, skarga nr 34386/04, LEX nr 1229837; D. przeciwko Polsce, skarga nr 31803/04, LEX nr 1229833; K. przeciwko Polsce, skarga nr 11815/05, LEX nr 1229835; M. przeciwko Polsce, skarga nr 10368/05, LEX nr 1229840; M. przeciwko Polsce, skarga nr 35538/04, LEX nr 1229843; P. przeciwko Polsce, skarga nr 18683/04, LEX nr 1229845; S. przeciwko Polsce, skarga nr 6112/05, LEX nr 1229846; S. przeciwko Polsce, skarga nr 39225/05, LEX nr 1229849; Ś. przeciwko Polsce, skarga nr 8578/04, LEX nr 1229850; S.przeciwko Polsce, skarga nr 31492/05, LEX nr 1229851; S. przeciwko Polsce, skarga nr 27680/04, LEX nr 1229852;F. przeciwko Polsce, skarga nr 39430/04, LEX nr 1229895).

Orzecznictwo strasburskie kształtuje tzw. prokonwencyjną wykładnię art. 114 ust. 1, czego dowodem są wyroki Sądu Najwyższego, w których zostało wyrażone stanowisko, że w przypadku pozbawienia praw emerytalno-rentowych należy uwzględniać zasadę proporcjonalności tak, aby realizacja ważnych celów publicznych nie przeważała nad interesem jednostki, dla której pozbawienie świadczenia może okazać się nadmiernie uciążliwe, zwłaszcza jeżeli błąd w ocenie przesłanek prawa do emerytury został popełniony przez same władze publiczne, bez udziału uprawnionego, odmowa ustalenia prawa do świadczenia wiąże się w utratą jedynego źródła utrzymania, a dana osoba nie ma dużych możliwości przystosowania się do zmiany z uwagi na wiek, stan zdrowia czy bezrobocie w regionie zamieszkania (zob. wyroki SN: z dnia 24 marca 2011 r., I UK 317/10, OSNPUSiSP 2012, nr 7-8, poz. 101 z glosą K. R. i z dnia 21 września 2010 r., III UK 94/09, LEX nr 621346 oraz wyrok SA w Poznaniu z dnia 1 sierpnia 2013 r., III AUa 413/13, LEX nr 1363323; por. też uzasadnienie wyroku z dnia 24 maja 2012 r., II UK 264/11, LEX nr 1227968 i postanowienie SN z dnia 15 stycznia 2013 r., III UZP 5/12, OSNPUSiSP 2013, nr 23-24, poz. 288). Jednocześnie trafne jest stanowisko, że wydanie przez organ rentowy przy zastosowaniu instytucji ponownego ustalania prawa do emerytur i rent decyzji odmawiającej prawa do świadczenia, nawet po wielu latach jego pobierania - w sytuacji, w której prawo do niego zostało przyznane w związku z przedstawieniem organowi rentowemu dowodów zawierających nieprawdziwe dane - nie narusza wskazań zawartych w wyroku ETPCz w sprawie M. przeciwko Polsce (wyrok SN z dnia 9 stycznia 2012 r., III UK 223/10, OSNPUSiSP 2012, nr 21-22, poz. 272 z glosą 2 K. A.). Również ETPCz odrzuca skargi, uznając je za rażąco nieuzasadnione w sytuacji, gdy ustalono, że zaświadczenie lekarskie przedłożone organowi rentowemu zostało sfałszowane (decyzja ETPCz z dnia 9 kweitnia 2013 r. w sprawie K. przeciwko Polsce, skarga nr 28589/05, LEX nr 1300835) czy też skarżący po "odebraniu" (tj. ustaniu) prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem wymagającym stałej opieki nie doznał zupełnej i natychmiastowej utraty jedynego źródła utrzymania (nadal otrzymywał wynagrodzenie), a do tego nie zrezygnował na stałe z zatrudnienia po przyznaniu tego świadczenia, podejmując je na nowo już po 14 dniach (decyzja ETPCz z dnia 9 kwietnia 2013 r. w sprawie R. przeciwko Polsce, skarga nr 30361/04, LEX nr 1300836).

Natomiast problem, jaki się pojawia na tle orzecznictwa ETPCz, został wyłożony w wyroku SN z dnia 3 października 2012 r., III UK 146/11 (OSNPUSiSP 2013, nr 15-16, poz. 191), w którym stwierdzono, że po utracie mocy (z dniem 8 marca 2012 r.) art. 114 ust. 1a weryfikacji legalności ponownego ustalenia prawa do świadczenia dokonanego z powołaniem się na ten przepis sąd powinien dokonać na podstawie art. 114 ust. 1, z uwzględnieniem zasady proporcjonalności wynikającej z wyroku ETPCz w sprawie M. przeciwko Polsce. Innymi słowy, chodzi o kwestię objęcia, po utracie mocy art. 114 ust. 1a, wytycznymi ETPCz sformułowanymi w wyroku w sprawie M. przeciwko Polsce z dnia 15 września 2009 r., skarga nr 10373/05, w sprawie M. przeciwko Polsce.[OSNP 2013/15-16/191, LEX nr 1288701

Dz.U.2016.887: art. 114 ust. 1(a)],także ponownego ustalania prawa do świadczeń lub ich wysokości w trybie art. 114 ust. 1, a więc w sytuacji, gdy organ rentowy nie dokonuje powtórnej oceny tych samych dowodów, lecz odmawia prawa do emerytury/renty ze względu na wykrycie nowych dowodów/ujawnienie okoliczności, w świetle których okazuje się, że prawo do świadczenia zostało ustalone niezasadnie w wyniku błędu organu rentowego.

5.Ocena prawna stanu faktycznego sprawy

Z uwagi na wniosek pełnomocnika ubezpieczonego Sąd objął kontrolą także decyzje ZUS z dnia 30 września 2016r. W ramach dowodów ujawnionych w aktach ZUS nie było podstaw do uznania decyzji jako skutecznie doręczonej Ubezpieczonemu a odwołania od niej zgłoszonego na rozprawie jako złożonego po terminie.

Z kolei z uwagi na w zmianę zakresu odwołania przez pełnomocnika ubezpieczonego i domaganie się przyznania renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy ( ostatnio otrzymywanej ) zamiast pierwotnego żądania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, Sąd uznał zbędność weryfikacji stanu zdrowia ubezpieczonego poprzez opinie biegłych .

Sąd uznał , iż nie istniały prawne podstawy do wznowienia postępowania rentowego ubezpieczonego z urzędu i wydania postanowienia z dnia 21 lipca 2016r., decyzji o wstrzymaniu świadczenia z dnia 30 września 2016r. oraz decyzji z dnia 9 listopada 2016r.

Sąd uwzględnił analizy prawne zawarte w orzeczeniu Sądu Najwyższego z 3 października 2012 roku III UK 146/11 wskazującym, iż po utracie mocy (z dniem 8 marca 2012 roku) art. 114 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity teks: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), weryfikacji legalności ponownego ustalenia prawa do świadczenia dokonane z powołaniem się na ten przepis, sąd powinien dokonać na podstawie art. 114 ust. 1 tej ustawy, z uwzględnieniem zasady proporcjonalności wynikającej z wyroku Europejskiego Trybunału Człowieka z dnia 15 września 2009 r., skarga nr 1373/5, w sprawie M. przeciwko Polsce. OSNP 2013/15-16/191, LEX ne 128871 Dz. U. 216.887: art. 114 ust. 1(a).

W ocenie Sądu wznowienie postępowania oraz decyzje wydane w jego następstwie naruszają zasady proporcjonalności i rządów prawa opisane w orzeczeniach. Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 477 14 § 2 k.p.c.