Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 lipca 2016 r.

Sąd Okręgowy we Włocławku I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 14 lipca 2016 r. we Włocławku

na rozprawie

sprawy z wniosku (...) S. A. w G.

z udziałem A. G., M. G. i Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę (...)

o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Radziejowie

z dnia 7 października 2015 r., sygn. akt I Ns 34/15

p o s t a n a w i a:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

1.  stwierdzić, że Zakład (...) Spółka Akcyjna w T. (obecnie (...) S.A. w G.) nabył przez zasiedzenie z dniem 15 maja 2004 r. służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającą nieruchomość (będącą własnością uczestników postępowania A. G. i M. G.), dla której w Sądzie Rejonowym w Radziejowie prowadzona jest księga wieczysta (...), a polegającą na znoszeniu istnienia (w przestrzeni nad i pod powierzchnią nieruchomości obciążonej) urządzeń przesyłowych i instalacji elektroenergetycznych wchodzących w skład napowietrznej linii elektroenergetycznej 15 kV do stacji transformatorowej (...) (...) wraz ze stacją transformatorową (...) (...) (...)z prawem wejścia i wjazdu odpowiednim sprzętem w zakresie niezbędnym do eksploatacji, konserwacji, remontów i modernizacji wskazanych urządzeń i instalacji elektroenergetycznych;

2.  stwierdzić, że wnioskodawca (...) S. A. w G. nabył przez zasiedzenie z dniem 31 października 2009 r. służebność przesyłu obciążającą nieruchomość (będącą własnością uczestników postępowania A. G. i M. G. ), dla której w Sądzie Rejonowym w Radziejowie urządzona jest księga wieczysta (...) , a polegającą na znoszeniu istnienia (w przestrzeni nad i pod powierzchnią nieruchomości obciążonej) urządzeń przesyłowych i instalacji elektroenergetycznych wchodzących w skład napowietrznej linii elektroenergetycznej 15 kV relacji (...) P. – T. z prawem wejścia i wjazdu odpowiednim sprzętem w zakresie niezbędnym do eksploatacji, konserwacji, remontów i modernizacji wskazanych urządzeń i instalacji elektroenergetycznych;

3.  stwierdzić, że Zakład (...) Spółka Akcyjna w T. (obecnie (...) S. A. w T.) nabył z dniem 10 sierpnia 2003 r. przez zasiedzenie służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającą nieruchomość (będącą własnością uczestników postępowania A. G. i M. G. ), dla której w Sądzie Rejonowym w Radziejowie urządzona jest księga wieczysta (...) , a polegającą na znoszeniu istnienia (w przestrzeni nad i pod powierzchnią nieruchomości obciążonej) urządzeń przesyłowych i instalacji elektroenergetycznej wchodzących w skład napowietrznej linii elektroenergetycznej 0,4 kV z prawem wejścia i wjazdu odpowiednim sprzętem w zakresie niezbędnym do eksploatacji, konserwacji, remontów i modernizacji wskazanych urządzeń i instalacji elektroenergetycznych;

4.  zasądzić solidarnie od uczestników postępowania A. G. i M. G. na rzecz wnioskodawcy (...) S. A. w G. kwotę 1.020 (jeden tysiąc dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania;

5.  nakazuje pobrać solidarnie od A. G. i M. G. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Radziejowie kwotę 1.153,14 zł (jeden tysiąc sto pięćdziesiąt trzy złote czternaście groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych wyłożonych tymczasowo przez Skarb Państwa;

II.  zasądzić solidarnie od uczestników postępowania A. G. i M. G. na rzecz wnioskodawcy kwotę 840 (osiemset czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygnatura akt I Ca 146/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Radziejowie oddalił wniosek (...) S.A. w G. (rozpoznawany w postępowaniu
z udziałem A. G. i M. G. oraz Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę (...)) o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającej nieruchomość stanowiącą własność uczestników postępowania małż. G.,
a posiadającej w w/w Sądzie urządzoną księgę wieczystą (...). Jednocześnie zasądził od wnioskodawcy solidarnie na rzecz A. G. i M. G. kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania oraz pobrał od (...) S.A. w G. na rzęcz Skarbu Państwa kwotę 1153,14 zł tytułem tymczasowo wyłożonych kosztów sądowych. U podstaw tego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne
i ich ocena prawna:

Właścicielami nieruchomości (na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej) położonej we wsi W. – S. gm. P. powiat R., oznaczonej numerem geodezyjnym (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Radziejowie prowadzona jest księga wieczysta (...) są A. i M. małż. G.. Na nieruchomości tej usytuowanych jest 11 słupów – 3 pojedyncze podtrzymujące linię średniego napięcia 15 kV,
4 podwójne (aowe) podtrzymujące linię średniego napięcia 15 kV, 3 podwójne (aowe) podtrzymujące linię niskiego napięcia 0,4 kV i 1 pojedynczy podtrzymujący linię niskiego napięcia 0,4 kV.

Urządzenia wchodzące w skład linii napowietrznej średniego napięcia 15 kV odgałęzienie do (...) (...) istnieją od 15 maja 1974 roku. Linię napowietrzną 15 kV (...) P. – T. wybudowano w październiku 1979 roku. Linię 0,4 kV wybudowano przed dniem 10 sierpnia 1973 roku. W oparciu o te ustalenia Sąd I instancji uznał, że wniosek przedsiębiorstwa energetycznego nie zasługiwał na uwzględnienie. Wnioskodawca nie przedstawił żadnego dowodu, z którego wynikałby dla niego tytuł prawny do zajęcia
i wybudowania na gruncie stanowiącym obecnie własność małż. G. urządzeń elektroenergetycznych służących do przesyłu energii elektrycznej. Nie sposób więc przyjąć, by po jego stronie występowała dobra wiara, a tym samym w grę wchodzi jedynie 30 – letni termin do stwierdzenia zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu (art. 172 § 2 kc). (...) S.A. w G. nie wykazał również przeniesienia posiadania spornych urządzeń przesyłowych przez swoich poprzedników prawnych, koncentrując się jedynie na wykazaniu swoich przekształceń podmiotowych. Sąd meriti podzielił wyrażone w orzecznictwie zapatrywanie, że przedsiębiorstwa państwowego nie można uznać w okresie do 1 lutego 1989 roku za swoistego posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej. Niedopuszczalne jest więc zaliczenie posiadania przez przedsiębiorstwo państwowe wykonywanego przed tą datą do okresu potrzebnego do nabycia służebności przez zasiedzenie przez następcę prawnego tego przedsiębiorstwa. Skutki prawne związane
z posiadaniem samoistnym przed wspomnianą datą przez przedsiębiorstwo państwowe nieruchomości mogły powstać tylko na rzecz Skarbu Państwa, a nie na rzecz tego przedsiębiorstwa. W konsekwencji powyższego termin zasiedzenia służebności gruntowej
o treści odpowiadającej służebności przesyłu w przedmiotowej sprawie upłynie najwyraźniej z dniem 1 lutego 2019 roku. Wniosek jako bezzasadny podlegał więc oddaleniu. O kosztach postępowania Sąd a quo rozstrzygnął na podstawie art. 520 § 3 zd. 1 kpc, a o nieuiszczonych kosztach sądowych w myśl art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł wnioskodawca zarzucając naruszenie zarówno prawa procesowego jak i materialnego. Formułując zarzuty proceduralne wskazał przede wszystkim na sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego wskutek przyjęcia, że nie wykazał przeniesienia posiadania spornych urządzeń przesyłowych pomimo przedłożenia dokumentów obrazujących następstwo prawne oraz decyzji wydanej w oparciu o art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 roku o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, p. 464 ze zm.). Ponadto zarzucił obrazę przepisu art. 234 kpc poprze błędne uznanie, że zostało skutecznie wzruszone domniemanie prawne istnienia dobrej wiary. W ramach drugiej grupy zarzutów podniósł naruszenie przepisów art. 172 § 1 kc w zw. z art. 292 kc i art. 305 ⁴ kc, art. 176 § 1 kc w zw. z art. 292 kc, art. 305 ³ kc i art. 348 kc wskutek generalnie ich niezastosowania, co skutkowało oddaleniem wniosku mimo braku ku temu uzasadnionych podstaw oraz art. 6 i 7 kc poprzez błędną wykładnię tych przepisów. Oprócz tego apelujący zakwestionował rozstrzygnięcie o kosztach postępowania. Powołując się na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i uwzględnienie wniosku ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację uczestnicy postępowania A. i M. G. wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Skarb Państwa nie zajął stanowiska odnośnie złożonego środka odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacji nie sposób odmówić słuszności, aczkolwiek nie wszystkie jej argumenty zasługiwały na akceptację.

Przed przystąpieniem do oceny zasadności zarzutów apelacyjnych należy w pierwszej kolejności dokonać krytycznej oceny uzasadnienia przedmiotowego postanowienia. Sąd Rejonowy dokonał daleko niewystarczających (i przy tym częściowo niedokładnych) – aczkolwiek przydatnych do rozstrzygnięcia sprawy - ustaleń faktycznych. Przeprowadzona analiza prawna jest nad wyraz powierzchowna, gdyż nie poruszono szeregu bardzo istotnych zagadnień. Pomiędzy końcową konkluzją a poprzedzającymi ją rozważeniami brak jest spójności. Wspomniane uzasadnienie nie odpowiada więc kryteriom wskazanym w art. 328 § 2 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc.

Enigmatyczność ustaleń Sądu I instancji sprawiła, że niezbędne było ich uzupełnienie i częściowe skorygowanie. Sąd Okręgowy we Włocławku dodatkowo ustalił, że na nieruchomości uczestników postępowania małż. G. posadowione są
3 energetyczne linie napowietrzne. Pierwsza z nich (średniego napięcia 15 kV), w skład której wchodzą 3 pojedyncze słupy i stacja transformatorowa 15/0,4 kV typu (...)) stanowi odgałęzienie do (...) (...). D. (także 15 kV, podtrzymywana przez
4 podwójne słupy) to fragment linii (...) P. – T.. I wreszcie trzecia to linia niskiego napięcia 0,4 kV, podtrzymywana przez 3 słupy podwójne i 1 słup pojedynczy. Od momentu posadowienia wszystkie te linie są bez przerwy eksploatowane.

Zarządzeniem nr 233 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 25 listopada 1958 roku utworzone zostało Przedsiębiorstwo Państwowe Zakłady (...). W jego skład wchodził min. Zakład (...). Następnie Zarządzeniem nr 2 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 14 lutego 1985 roku doszło do zmiany nazwy Przedsiębiorstwa na (...). Na bazie wspomnianego Zakładu Zarządzeniem nr 50/ORG/89 Ministra Przemysłu z dnia 16 stycznia 1989 roku utworzone zostało z dniem 1 stycznia 1989 roku Przedsiębiorstwo Państwowe pod nazwą Zakład (...) w T.. W myśl § 2 w/w Zarządzenia przydzielono mu składniki mienia powstałego z podziału poprzedniego Przedsiębiorstwa. Z kolei zarządzeniem nr 202/)O./93 Ministra Przemysłu i Handlu z 9 lipca 1993 roku z dniem
12 lipca 1993 roku Zakład (...) w T. został przekształcony
w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Spółka ta (§ 3 ust. 1 i 3 zarządzenia) wstąpiła we wszystkie prawa i obowiązki Zakładu, w tym wszystkie prawa majątkowe i niemajątkowe (za wyjątkiem przejętych przez (...) S.A. w W.). Powstała spółka występowała w obrocie pod firmą Zakład (...) Spółka Akcyjna.
I wreszcie w dniu 26 listopada 2004 roku spółka ta (oraz kilka innych Zakładów (...)) połączyła się ze spółką (...) Spółka Akcyjna w G., w wyniku czego powstała Spółka (...) Spółka Akcyjna. Wszystkie spółki ( w tym Zakład (...) S.A.) przeniosły cały swój majątek na rzecz spółki przejmującej w trybie art. 492 § 1 pkt 1 kh. Aktem notarialnym z 25 czerwca 2007 roku sporządzonym przed notariuszem P. B.
w W. (Repertorium A Nr 9055/2007) zmieniono nazwę spółki na (...) S.A. w G.”.

Decyzją z 8 marca 1996 roku wydaną na podstawie art. 2 ust. 1 – 3 ustawy z dnia 29 września 1990 roku o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79 p. 464 ze zm.) Wojewoda (...) stwierdził nabycie z dniem 5 grudnia 1990 roku przez Zakłady (...) – Zakład (...) w T. prawa użytkowania wieczystego (na 99 lat) nieruchomości gruntowej przy ul. (...). B. w T. nr 128 oraz własność wzniesionych na niej budynków, w których Przedsiębiorstwo min. miało swoją siedzibę.

Powyższych dodatkowych ustaleń Sąd odwoławczy dokonał
w oparciu o opinię biegłego T. D. z 9 czerwca 2015 roku oraz załączone do akt dokumenty w postaci odpisu pełnego z KRS (...) (k. 27-41), Zarządzenia
(...) (...)/89 Ministra Przemysłu z 16 stycznia 1989 roku (k. 46-48), Zarządzenia nr 2 Ministra Górnictwa i Energetyki z 14 lutego 1985 roku (k.49), Zarządzenia Nr 202/0rg/93 Ministra Przemysłu i Handlu z 9 lipca 1993 roku (k.51), postanowień Sądu Rejonowego
w T. z 2 sierpnia 1993 roku k. 52 i k. 54), wypisu z aktu notarialnego z 8 października 1997 roku sporządzonego przed notariuszem P. R. A Nr (...) (k.55 – 81), decyzji Wojewody (...) z 8 marca 1996 roku GP II. (...)-2/3/96, k. 82-83. Wartość dowodowa wszystkich tych dokumentów nie budzi wątpliwości
i nie była kwestionowana. Nie ma zatem żadnych podstaw by nie uwzględnić ich przy rekonstrukcji stanu faktycznego sprawy. Sąd uwzględnił też w całości zeznania świadka A. S., któremu zasadnie Sąd a quo dał w pełni wiarę, choć w rzeczywistości część jego zeznań bezpodstawnie pominął.

Przechodząc do poszczególnych zarzutów apelacyjnych to
w pierwszym rzędzie niezbędne jest wyraźne wskazanie – choć nie było to przedmiotem sporu w niniejszej sprawie – że w orzecznictwie Sądu Najwyższego za utrwalony i jednolity można uznać pogląd o dopuszczalności nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed
3 sierpnia 2008 roku tj. datą wejścia w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy – Kodeks Cywilny oraz niektórych innych ustaw – Dz. U Nr 116, p. 731
( z wyjątkowo bogatego orzecznictwa tytułem przykładu można wymienić wyroki
i postanowienia tego Sądu: z 19 maja 2004 roku III CK 496/02 nie publ., LEX nr 152776,
z 11 marca 2005 roku II CK 489/04 nie publ., LEX nr 301735, z 31 maja 2006 roku IV CSK 149/05 nie publ., LEX nr 258681, z 8 września 2006 roku II CSK 112/06 nie publ., LEX nr 139240, z 4 października 2006 roku II CSK 119/06 nie publ., LEX nr 447190, z 10 lipca 2008 roku III CSK 73/08, nie publ., LEX nr 461735, z 7 listopada 2008 roku II CSK 326/08 nie publ., LEX nr 1130159, z 12 grudnia 2008 roku II CSK 389/08 nie publ., LEX nr 484715,
z 5 czerwca 2009 roku, I SCK 392/08 nie publ., LEX nr 578032, z 22 lipca 2010 roku SCK 606/09 nie publ. LEX nr 737248, z 6 lipca 2011 roku i CSK 157/11 nie publ., LEX
nr 1050400, z 26 lipca 2012 roku II CSK 752/11 nie publ., LEX nr 1218185 oraz uchwały:
z 7 października 2008 roku III CZP 89/08 nie publ., LEX nr 458125, 7 sędziów Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 2011 roku III CZP 10/11 OSNC 2011/12/129, z 22 maja 2013r.
III CZP 18/13 OSNC 2013/12/139 i z 27 czerwca 2013 roku II CZP 31/13 nie publ., LEX
nr 1324958). Niejako ukoronowaniem tej linii orzeczniczej jest uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 8 kwietnia 2014 roku I CZP 87/13 opubl. OSNC 2014/7-8/68, w której Sąd Najwyższy zapatrywanie to – choć wywołujące w doktrynie krytyczne oceny – w pełni podzielił. Sąd Okręgowy we Włocławku również je akceptuje, czemu dał już wyraz min.
w uzasadnieniach postanowień z 24 stycznia 2013 roku I Ca 270/12, z 27 września 2013 roku I Ca 149/13, z 13 marca 2013 roku I Ca 256/13 i z 5 marca 2015 roku I Ca 218/14. Nie ma przy tym potrzeby powielania argumentacji przemawiającej na rzecz tego poglądu.

Kwestia ta ma znaczenie dla rozpatrywanej sprawy o tyle tylko, że przesądza o możliwości zakwalifikowania określonego posiadania jako posiadania w zakresie służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ¹ – 305 ⁴ kc polega bowiem na doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności (przywołana uchwała Sądu Najwyższego z 22 maja 2013 roku III CZP 18/13).

Dla przejrzystości dalszego wywodu warto również wskazać – zwłaszcza że Sąd meriti
w uzasadnieniu swojego postanowienia odwoływał się do samoistności posiadania (jako przesłanki zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu) nieruchomości czy urządzeń przesyłowych – że do zasiedzenia służebności gruntowej (tak samo służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu) nie ma zastosowania wymaganie posiadania samoistnego (art. 172 § 1 kc), lecz jak wspomniano posiadania specyficznego – w zakresie odpowiadającym treści służebności,będącgo posiadaniem zależnym (z najnowszego orzecznictwa postanowienia Sądu Najwyższego z 25 maja 2016 roku V CSK 549/15 nie publ., LEX nr 2080889 i z 3 lipca 2015r. IV CSK 636/14 nie publ., LEX nr 18165676, uzasadnienie uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 2011 roku III CZP 10/11 OSNC 2011/12/129). W przypadku napowietrznych linii energetycznych o stanie posiadania prowadzącym do zasiedzenia służebności decyduje przebieg linii nad nieruchomości obciążoną (postanowienie Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2012 roku II CSK 218/12 nie publ., LEX nr 1288630 i dalsze wskazane w uzasadnieniu orzecznictwo).

Powracając do rozważań nad zasadnością zarzutów apelacji to zarzut sprzeczności ustaleń faktycznych z treścią zgromadzonego materiału dowodowego zaowocował dokonaniem wyżej wskazanych dodatkowych ustaleń faktycznych. Natomiast za bezzasadne należało uznać zarzuty związane z istnieniem po stronie Skarbu Państwa złej wiary (dobrą lub złą wiarę posiadacza należy oceniać na datę rozpoczęcia biegu terminu zasiedzenia; wszelkie późniejsze zmiany w tym zakresie są prawnie irrelewantne). Apelujący kwestię tą podnosił zarówno na płaszczyźnie procesowej jak i materialnoprawnej, więc celowym jest łączne jej omówienie.

Dla obalenia domniemania wyrażonego w art. 7 kc może dojść nie tylko w wyniku inicjatywy dowodowej uczestników postępowania. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd – który Sąd Okręgowy w pełni podziela – że fakty domniemane powinny podlegać ocenie w kontekście wszystkich zebranych w sprawie dowodów, niezależnie od tego, która ze stron wnioskowała o przeprowadzenie dowodu. Nie jest również wyłączone stosowanie domniemań faktycznych, jeśli byłyby do tego podstawy (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 1994 roku I CRN 44/94 OSNC 1994/12/245, z dnia 7 października 2010 roku IV CSK 1552/10 nie publ., LEX nr 707912 czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1997 roku II CKN 378/97 OSP 1998/6/111
i z 7 maja 2014 roku II CSK 472/13 nie publ., Legalis).

Inaczej mówiąc obalenie wspomnianego domniemania może być wynikiem przeprowadzonego postępowania dowodowego. Wyraźnie trzeba przy tym rozróżniać ciężar dowodzenia od oceny, czy w zależności od wyników postępowania dowodowego w danej sprawie domniemanie dobrej wiary zostało on concreto obalone. W przywołanym postanowieniu II CSK 472/13 Sąd Najwyższy podkreślił ponadto, że domniemanie z art. 7 kc może wzruszyć dowód, że posiadacz w chwili rozpoczęcia posiadania w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu wiedział lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o tym, że narusza swoim zachowaniem prawo innej osoby. Takim dowodem może być stwierdzenie braku własnego tytułu posiadacza uprawniający do wejścia na cudzy grunt czy korzystania z niego w określonym zakresie. Nawiązał tym samym do ugruntowanego już orzecznictwa (przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z: 25 listopada 2008 roku II CSK 346/08 nie publ., LEX nr 484714, z 3 kwietnia 2009 roku II CSK 400/08 nie publ., LEX nr 607253, z 24 lipca 2009 roku II CSK 121/09 nie publ., LEX nr 686359,
z 17 marca 2010 roku II CSK 439/09 nie publ., LEX nr 738477 i postanowienia tego Sądu
z 6 września 2013 roku V CSK 440/12 nie publ., LEX nr 1391378) zgodnie z którym zajęcie cudzej nieruchomości i umieszczenie na niej urządzeń energetycznych bez tytułu prawnego jest równoznaczne ze złą wiarą.

Wyniki przeprowadzonego w niniejszej sprawie postępowania dowodowego jednoznacznie wskazują, że doszło do obalenia domniemania z art. 7 kc. Przed dalszymi rozważeniami zasygnalizowanej kwestii należy tutaj przypomnieć, że Sąd Najwyższy od dawna konsekwentnie i w zasadzie bez wyjątków odwołuje się do tradycyjnej koncepcji dobrej wiary (zakładającej, że dobra wiara posiadacza jest równoznaczna z jego przekonaniem – opartym na obiektywnych przesłankach wywodzących się ze stosunku będącego podstawą i przyczyną konkretnego stanu faktycznego – iż wykonując w swoim imieniu prawo niczyjego prawa nie narusza) i według niej ocenia posiadanie wykonywane
z zamiarem nabycia prawa przez zasiedzenie (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 6 grudnia 1991 roku III CZP 108/91 OSNC 1992/4/48, postanowienia tego Sadu: z 22 grudnia 1998 roku II CKN 59/98 nie publ., LEX nr 847118 i z listopada 1999 roku II CKN 560/98 nie publ., LEX nr 50703, które to orzeczenia legły u podstaw szeregu identycznych judykatów
w późniejszych latach). Przyjęte rozumienie dobrej wiary w związku z wykonywaniem posiadania prowadzącego do zasiedzenia, w tym i służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu oznacza, że za osobę w dobrej wierze można by uznać jedynie tego, kto z cudzej nieruchomości korzysta nie w zakresie treści dowolnego prawa, ale wyłącznie
w zakresie treści służebności o treści służebności przesyłu, a w danych okolicznościach jego błędne przekonanie o przysługiwaniu mu uprawnień mieszczących się w zakresie tej służebności jest usprawiedliwione. Wytworzenie się błędnego, ale w danych okolicznościach usprawiedliwionego przekonania o powstaniu na rzecz przedsiębiorcy korzystającego
z urządzeń przesyłowych posadowionych na cudzym gruncie służebności o treści przesyłu musiałoby mieć oparcie w zdarzeniach, których zaistnienie mogłoby wywołać takie przekonanie. Przywołane w apelacji zapatrywanie wyrażone w postanowieniu Sądu Najwyższego z 23 września 2010 roku III CSK 319/09 opubl. OSNC – ZD 2011/2/36, że samo działanie w ramach elektryfikacji na podstawie ustawy z 28 czerwca 1950 roku
o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (Dz. U. Nr 28 p. 256 ze zm.) przesądza o dobrej wierze jest nie tylko odosobnione, ale i sprzeczne ze wskazanym wyżej i utrwalonym rozumieniem tego pojęcia.

(...) S.A. nie przedstawił jakiegokolwiek dowodu świadczącego o tym, że jego poprzednicy prawni dysponowali tytułem prawnym do korzystania z przedmiotowej nieruchomości. Nie uzyskali na to zgody jej właściciele. Rozpoczynając tam budowę urządzeń przesyłowych Skarb Państwa pozostawał tym samym w złej wierze, gdyż zajął nieruchomość wiedząc, że narusza cudze prawo własności. Nic nie uprawniało go bowiem do ingerencji w to prawo. Zasadnie więc Sąd Rejonowy uznał, że w rozpatrywanym przypadku wchodzi w grę 30 – letni okres zasiedzenia (art. 172 § 2 kc w zw. z art. 292 kc i art. 305 ⁴ kc).

Trafne okazały się natomiast pozostałe zarzuty obrazy prawa materialnego, w tym zwłaszcza naruszenie przepisu art. 348 kc.

Analizę tego kluczowego zarzutu trzeba poprzedzić konstatacją, iż korzystanie przez poprzedników prawnych wnioskodawcy jak i przez niego samego z nieruchomości małż. G. należało zakwalifikować jako posiadanie w zakresie treści służebności przesyłu (służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu). Wzniesienie urządzeń energetycznych i ciągła ich eksploatacja – wbrew odmiennym sugestiom wyrażonym przez tych uczestników w trakcie postępowania - jednoznacznie przesądzają o istnieniu takiego posiadania prowadzącego ( naturalnie przy spełnieniu dalszych przesłanek) do zasiedzenia odpowiedniej służebności, czego nie potrzeba szerzej uzasadniać.

Omówienie zarzutu naruszenia przepisu art. 348 kc należy rozpocząć od przypomnienia, że w orzecznictwie odnośnie tego, czy przedsiębiorstwa państwowe
w okresie obowiązywania art. 128 kc mogły być posiadaczami samoistnymi bądź zależnymi (posiadanie służebności jak wspomniano jest posiadaniem zależnym) nieruchomości wykształciły się dwa odmienne stanowiska. Zgodnie z pierwszym przedsiębiorstwa państwowego nie można uznać w okresie od 1 lutego 1989 roku za posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z: 25 stycznia 2006 roku I CSK 11/05 nie publ., LEX nr 181257, 10 kwietnia 2008 roku IV CSK 21/08 nie publ., LEX nr 398485, 10 lipca 2008 roku III CSK 73/08 nie publ., LEX nr 461735, 11 grudnia 2008 roku II CSK 314/08 nie publ., LEX nr 490513, 16 września 2009 roku II CSK 103/09 nie publ., LEX nr 53506096 i z 6 września 2013 roku V CSK 440/12 nie publ., LEX nr 1391378).

Drugi kierunek zakłada, że nie ma podstaw do przyjęcia, że posiadania służebności przesyłowej przez przedsiębiorstwo państwowe przed uchyleniem art. 128 kc nie było posiadaniem i nie mogło prowadzić do zasiedzenia (np. wyroki Sądu Najwyższego z: 31 maja 2006 roku IV CSK 149/05 nie publ., LEX nr 258681, 8 czerwca 2005 roku V CSK 680/04 nie publ., LEX nr 180843, 10 maja 2013 roku I CSK 495/12 nie publ., LEX nr 1365592,
15 stycznia 2009 roku I CSK 333/07 OSNC – ZD 2009/4/15 oraz postanowienia tego Sądu z: 17 grudnia 2008 roku I CSK 171/08 OSNC 2010/1/15, 12 stycznia 2012 roku IV CSK 183/11 nie publ., LEX nr1130302 i uzasadnienie uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego – zasady prawnej – z 18 czerwca 1991 roku III CZP 38/91 OSNC 1991/10-12/118).

Nie są to kontrowersje wyłącznie o charakterze teoretycznym, ale przede wszystkim mają istotne znaczenie praktyczne, zwłaszcza dla kwestii zaliczenia posiadania potrzebnego do nabycia służebności przez zasiedzenie. Jak wyjaśnił bowiem Sąd Najwyższy
w uzasadnieniach postanowień z 20 stycznia 2015 roku V CSK 26/14 nie publ., LEX nr 1648193 i z 12 lutego 2015 roku IV CSK 280/14 nie publ., LEX nr 1660670 opowiedzenie się za pierwszym ze wspomnianych poglądów oznacza niedopuszczalność zaliczenia posiadania przez przedsiębiorstwo państwowe wykonywanego przed datą 1 lutego 1989 roku; możliwe jest natomiast wówczas doliczenie posiadania Skarbu Państwa, ale pod warunkiem jego przeniesienia, które oczywiście trzeba udowodnić. W drugim natomiast przypadku ma miejsce kontynuacja posiadania tej samej służebności przez następujących po sobie jej posiadaczy i ich posiadanie podlega zaliczeniu, o ile tylko nie budzi wątpliwości następstwo prawne pomiędzy kolejnymi osobami prawnymi władającymi liniami przesyłowymi.

W przypadku przyjęcia koncepcji o posiadaniu przez przedsiębiorstwo państwowe przed
1 lutym 1989 roku służebności przesyłowej prowadzącego do zasiedzenia nic nie stoi na przeszkodzie doliczenia przez (...) S.A. w G. posiadania jego poprzedników prawnych tj. Przedsiębiorstwa Państwowego Zakłady (...) (do 13 lutego 1985r.), a następnie Przedsiębiorstwa Państwowego – (...) (od 14 lutego 1985r. do 31 grudnia 1988r.) i Przedsiębiorstwa Państwowego Zakład (...) w T. (od 1 stycznia 1989r. do 12 lipca 1993r.) oraz dalszych poprzedników prawnych wskazanych w ustaleniach Sądu odwoławczego.

Sąd Rejonowy w Radziejowie opowiedział się za drugim
z przedstawionych stanowisk. W takim jednak razie zupełnie pominął – co trafnie uwypuklił skarżący - fakt istnienia decyzji administracyjnej z 8 marca 1996 roku. Tymczasem w razie doliczenia posiadania Skarbu Państwa dokumentem stwierdzającym przeniesienia posiadania, o którym mowa w art. 348 kc jest właśnie decyzja wydana na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy
z dnia 29 września 1990 roku. Pogląd ten można uznać za ugruntowany w judykaturze (postanowienie Sądu Najwyższego z 18 maja 2007 roku i CSK 64/2007 nie publ., LEX
nr 286763 i dalsze postanowienia tego Sądu: z 13 października 2011 roku V CSK 502/10 nie publ., LEX nr 1096048 i z 20 września 2013 roku II CSK 10/13 nie publ., LWX nr 1386028 oraz uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 6 marca 2015 roku III CSK 192/14 nie publ., LEX nr 1666021). Także i to stanowisko Sąd odwoławczy w pełni popiera. Wnioskodawca złożył do akt tego rodzaju decyzję, a tym samym wskazał fakt przeniesienia posiadania.

Z powyższych rozważań wynika, że zasadny w całej rozciągłości był zarzut niezastosowania przepisów art. 172 § 2 kc w zw. z art. 292 kc i art. 305 ⁴ kc wskutek bezpodstawnego oddalenia wniosku, gdy istniały podstawy do jego uwzględnienia. Dlatego też Sąd Okręgowy we Włocławku na podstawie art. 386 § 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc zmienił zaskarżone orzeczenie .

W odniesieniu do linii energetycznej 15 kV do stacji transformatorowej (...) (...), którą poprzednicy prawni wnioskodawcy posiadali od 15 maja 1974 roku 30 – letni termin zasiedzenia upłynął 15 maja 2004 roku. Linia niskiego napięcia 0,4 kV znajdowała się
w posiadaniu poprzedników prawnych apelującego od 10 sierpnia 1973 roku i wobec tego zasiedzenie nastąpiło (oczywiście przy przyjęciu złej wiary) z dniem 10 sierpnia 2003 roku. W obu tych przypadkach doszło do zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Natomiast w przypadku linii 15 kV (...) P. – T. zasiedzenie zaczęło biec od października 1979 roku, wobec czego jego termin końcowy przypadł na 31 października 2009 roku. Tutaj jednak doszło do zasiedzenia służebności przesyłu, gdyż ta instytucja prawna została wprowadzona do kodeksu cywilnego z dniem
3 sierpnia 2008 roku, przywołaną ustawą z 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy – Kodeks Cywilny oraz niektórych innych ustaw i istniała już w chwili upływu terminu zasiedzenia.

Zmiana kwestionowanego postanowienia pociągnęła za sobą konieczność odmiennego rozstrzygnięcia o kosztach postępowania. Sprawy o stwierdzenie zasiedzenia ze swej istoty należą do tych, w których interesy uczestników są zazwyczaj sprzeczne w rozumieniu art. 520 § 2 i 3 kpc (postanowienie Sądu najwyższego z 26 lipca 2012 roku II CZ 86/12 nie publ., LEX nr 1228797). Należało zatem zasądzić na rzecz wnioskodawcy jako wygrywającego sprawę w całości wszystkie poniesione przez niego koszty. Sprowadzały się one do opłaty od wniosku (600 zł), opłaty od zażalenia (120 zł), wynagrodzenia radcy prawnego za postępowanie zażaleniowe (60 zł) i wynagrodzenia radcy prawnego za prowadzenie sprawy (240 zł - § 7 pkt 3 obowiązującego w chwili wniesienia wniosku rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych … - tekst jedn. : Dz. U. 2013.490 ze zm). Łącznie była to kwota 1020 zł. Koszty w postaci wynagrodzenia biegłego za sporządzoną opinię (1153,14 zł) poniósł Skarb Państwa, co uzasadniało nakazanie ich pobrania od uczestników postępowania maż. G. na podstawie art.83 ust.2 i 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz. U. 2016.623). O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd II instancji orzekł – w myśl art. 108 § 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc także na podstawie art. 520 § 2 kpc. Apelującemu także i tutaj przysługiwał zwrot całości kosztów postępowania odwoławczego, na które składały się opłata od apelacji (600 zł) i wynagrodzenie radcy prawnego (240 zł - § 5 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015.1804) – razem 840 zł.

SSO Mariusz Nazdrowicz SSO Lucyna Samolińska SSO Maria Woźniak